دانشنامه اسلامی
حمل به لحاظ قابلیت اسناد مستقیم یا غیر مستقیمِ محمول به موضوع به حمل مواطات و حمل اشتقاق تقسیم می شود.
توضیح اصطلاح
«حمل اشتقاق» حملی است که در آن از محمول، اسم مشتقی بنا کنند و یا کلماتی همچون «ذو» و «دارنده» بر سر آن در آورند و سپس آن را بر موضوع حمل کنند. به دیگر سخن، هر گاه حمل چیزی بر چیز دیگر به طور مستقیم و بی واسطه ممکن نباشد، بلکه متوقف بر افزودن کلمه «ذو» در عربی و یکی از کلمه های «دارای»، «با»، «دارنده»، «صاحب» و مانند آن در فارسی باشد و یا نیازمند اشتقاق یک مشتق، از آن چیز (محمول) باشد، آن را «حمل اشتقاق» می گویند؛ مانند: حمل ضحک، مشی و دانش بر انسان که بدون اضافه «ذو» و یا بدون استفاده از مشتقات آنها ممکن نیست و از این رو نمی شود گفت: «الانسان ضحک» و «انسان دانش است»، بلکه باید گفت: «الانسان ذو ضحک»، «الانسان ضاحک» و «انسان دارای دانش است» یا «انسان با دانش است». بنابراین محمول به اشتقاق مانند ضحک، مشی و حس در زمره کلیات خمس نیست؛ پس نمی توان گفت: «ضحک، خاصه انسان است و یا رنگ، خاصه جسم است و یا حس، فصل حیوان است»، بلکه ضاحک، خاصه انسان، و حساس، فصل حیوان است و از این رو کلیات خمس محمول به حمل مواطات اند.
مترادف های حمل اشتقاق
مترادف های حمل اشتقاق عبارت اند از: حمل ذو هو، حمل هو ذو هو، حمل ترکیب و حمل فی هو.
مستندات مقاله
...
