دانشنامه اسلامی
دویست و چهلمین آیه از سوره بقره مشهور به آیه اخراج یا آیه إمتاع است. در این آیه خداوند به مردانی که در آستانه مرگ قرار می گیرند، دستور می دهد برای همسران خود وصیت کنند و هزینه های زندگی ایشان را تا یکسال تأمین کرده و اگر خودشان قصد بیرون رفتن از خانه همسرشان را نداشتند، کسی آنها را بیرون نکند.
این آیه امضای رسمی است که پیش از اسلام در حجاز رواج داشته است و براساس آن، زنی که شوهرش مرده باشد، حق نداشته تا یکسال ازدواج کند و سرپرستان خانوادهٔ مرد نیز وظیفه داشتند تا یکسال هزینه های زندگی زن، اعم از خوراک و پوشاک و مسکن وی را تأمین کنند. البته بر اساس این سنت، زن پس از یکسال بدون هیچ بهره ای از اموال مرد از خانه وی اخراج می شد؛ قرآن از این سنت، تنها به لزوم وصیت برای تأمین هزینه های یکسال زن پس از وفات همسرش سفارش می کند و دیگر ابعاد این رسم را مثل محرومیت زن از ارث و یکسال در عدهٔ مرد بودن را با آیات ۲۳۴ سوره بقره و ۱۲ سوره نساء نسخ می کند.
[ویکی اهل البیت] آیه اخراج. آیه 240 سوره بقره/ 2 را «آیه اخراج» یا امتاع گفته اند. این آیه، رسمی را که در جاهلیت بود یعنی زنان پس از مرگ شوهران خود یک سال ازدواج نمی کردند و در خانه می نشستند و به مردان سفارش می کند که برای همسران خود مالی را وصیت کنند که بعد از مرگشان به ایشان بدهند؛ مالی که برای مخارج یک ساله آن ها کافی باشد و زنان در این مدت از خانه های خود اخراج نشوند و اگر در این مدت از خانه خارج شدند، ورثه شوهر تقصیری در ندادن آن مال ندارند.
«والّذینَ یتوَفَّونَ مِنکُم و یذَرونَ أَزوجًا وَصیةً لِأَزوجِهِم مَتعًا إِلَی الحَولِ غَیرَ إِخراجٍ فَإِن خَرجنَ فَلا جُناحَ عَلیکُم فِی ما فَعلنَ فِی أَنفُسهِنَّ مِن مَعروفٍ واللّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ»
بر اساس روایتی از امام صادق علیه السلام حکم در آغاز این بود که وقتی مردی از دنیا می رفت باید مخارج زنش را تا یک سال از اصل مال شوهر می پرداختند و پس از یک سال او را بدون ارث از خانه بیرون می کردند؛ ولی بعد این حکم با آیه ارث که سهم زن را در صورت نبود فرزند، یک چهارم و در صورت وجود فرزند، یک هشتم تعیین کرد نسخ شد؛ همچنین به نقلی از حضرت صادق علیه السلام این آیه با آیه 234 بقره/ 2 که عده وفات را چهارماه و ده روز می داند، نسخ شده است.
