دانشنامه اسلامی
صحیح بخاری نخستین کتاب حدیثی فراگیر اهل سنت بوده و معتبرترین مأخذ حدیث نزد عالمان سنی مذهب شناخته شده و بسیاری از ایشان این کتاب را برتر از آن دانسته اند که مورد نقد و بررسی قرار گیرد. و حال آن که به گفته شیخ الشریعه، کتاب بخاری آکنده از روایات تجسیم و تشبیه است؛ مثلا وی از زبان پیامبر، احادیثی را نقل می کند که در آنها خداوند اعضایی؛ همچون آدمی دارد و دیده می شود و هر شب به آسمان دنیا فرود می آید و در رستاخیز می توان او را با این دیدگان خویش نگریست. کثرت این دست روایات تلاش عالمان سنی مذهب در تاویل و توجیه آنها را در راستای زدودن نسبت تجسیم و تشبیه از مؤلف آن ناکام گذارده است.
فراوانی این قبیل روایات در کتاب بخاری را می توان معلول اوضاع و شرائطی دانست که وی در آن می زیسته است. در زمان متوکل عباسی، گروهی از محدثان برای مقابله با اهل تنزیه؛ یعنی عدلیه و معتزله، به نقل و جعل برخی احادیث گمارده شدند که بسیاری از روات این احادیث از رجال صحیح بخاری به شمار می روند. بنابراین وجود انبوهی از این دست روایات در صحیح بخاری مایه شگفتی نخواهد بود.
گذشته از نقل روایات تجسیم و تشبیه، کتاب بخاری هر چند برخی از فضائل و مناقب علی(ع) و اهل بیت حضرت را نقل می کند؛ اما در این زمینه کوتاهی وی قابل توجیه نیست. به عنوان نمونه آن گاه که به خاندان پیامبر(ص) می رسد، در باب 61 از الفضائل یک حدیث کوتاه نیم سطری نقل کرده است. هرچند در لابه لای احادیث دیگر ابواب، فضیلت های آنان پیداست. در باب ویژه حضرت زهرا(ع) به یک حدیث بسنده کرده است، در حالی است که در فضیلت خلیفه اول، 24 حدیث، و در فضایل خلیفه دوم، 15 حدیث را روایت کرده است. نوبت به حضرت امیر که می رسد، فقط هفت حدیث را می بینیم؛ اما هیچ اثری از احادیث غدیر، أنا مدینة العلم، علی مع الحق، مباهله و ثقلین دیده نمی شود، حال آن که، دیگر محدثان اهل سنت، صدها گونه از این احادیث را در فضیلت علی(ع) نشان داده اند. گفتنی است که از هفت حدیث یاد شده، دو مورد تکراری است و حدیث سوم - که «ابوتراب» بودن مولاست -، با تغییری آمده است، که در تطبیق با صحیح مسلم روشن می شود. در حدیث چهارم، به تسبیحات فاطمه زهرا(ع) بسنده نموده و حدیث پنجم، در باب منزلت بوده و حدیث ششم، نامفهوم است.
این فصل دسته ای از روایات فضائل اهل بیت و مناقب امیرالمؤمنین علی(ع) را که علی رغم مورد پذیرش قرار گرفتن آنها توسط بسیاری از عالمان اهل سنت، مورد انکار برخی معاندان از جمله بخاری قرار گرفته، در بر می گیرد. نظیر روایت نکردن بخاری از امام صادق(ع) و عترت پاک پیامبر و عدم احتجاج و استدلال وی به فرمایشات ایشان، در حالی که به نقل بسیاری از روایات مرویه توسط خوارج و کذابین و ناصبی ها و جاعلین حدیث پرداخته است.
در این فصل همچنین به بررسی شخصیت یحیی بن سعید قطان، اعتقاد بخاری به مخلوق بودن قرآن کریم و نیز معرفی خود بخاری پرداخته شده است.
