دانشنامه اسلامی
طبق آنچه محمّد عمارة محقق کتاب آورده در بین عدلیه مرسوم بود که اسم رساله هایی را که در عقائد خود می نوشتند العدل و التوحید می گذاشتند و این نام بردن از عدل قبل از توحید نشانۀ اهمیتی بود که به موضوع عدل در میان اعتقادات خود قائل بودند.اما قاضی عبدالجبار ازاین رویّه عدول کرده و برخلاف این سیرۀ عدلیۀ و به خاطر اهمیّت مسلۀ توحید نام التوحید و العدل را به کتاب خود انتخاب کرده است.
شیوۀ عمل قاضی عبدالجبار در این رساله به این صورت است که بعد از بیان مقدمه عناوینی که سرفصل اعتقادات معتزله می باشد یا برای ردّ منکرین عدلیّه لازم می باشد یا مباحث اختلافی بین جبریّه و معتزله است آورده و تحت هریک از این سرفصلها مسائلی مطرح نموده و برای هر مسئله قولی از طرف مقابل آورده و بدان پاسخ داده است.
کتاب دارای پنج اصل در توحید می باشد و هفده بابی که مسائل مهم و قابل ذکر را تحت این ابواب آورده است.همچنین شش فصل را ذیل اصل اول و دوم و سوم مطرح کرده است که برای نمونه به برخی مسائل مطرح شده در کتاب اشاره می کنیم؛ اولین چیزی که قاضی عبدالجبار بعد از بیان مقدمه به ان پرداخته تعریف توحید و عدل است سپس اقوال مختلف را در مورد این دو اصل اساسی بیان کرده است.
اولین اصلی که مؤلف در توحید مطرح نموده مسئلۀ حدوث و قدم عالم است.وی کوشیده در این اصل عقیدۀ دهریّه را که قائل به قدم عالمند را ابطال نماید.در اصل دوم در پی اثبات محدث برای عالم حادث است و اینکه اساسا هر محدثی نیاز به محدث دارد.
