دانشنامه اسلامی
در این مقاله، زمینه ها و عوامل اصلی پیدایش و گسترش اسرائیلیات در کتب تفسیر را کاویده شده است و «اسطوره گرایی»، «ارتباط مسلمانان با اهل کتاب»، «اشتراک قرآن و کتب پیشین در برخی موضوعات»، «برتری علمی اهل کتاب بر اعراب جاهلی»، «سوء نیت علمای یهود و نصارا»، «حذف اسناد روایات و خوش بینی به اهل کتاب» و «میدان دادن دستگاه خلافت به داستان سرایان» را از عمده ترین زمینه ها و عوامل پیدایش و گسترش اسرائیلیات برشمرده شده است.
مقدمه
در برخی منابع تفسیری شیعه و سنّی به ویژه تفاسیر روایی، نقل های فراوانی در زمینه ی تاریخ و سرگذشت پیامبران الاهی و نیز اعتقادات و معارف دینی گزارش شده که قابل تأمّل و بررسی است. بیش تر این حکایات و روایات از طریق دانش مندان نوآیین اهل کتاب به ویژه یهود به حوزه ی فرهنگ اسلامی راه یافته است. این گونه سخنان در اصطلاح اسرائیلیات نامیده می شود.دکتر ذهبی معتقد است متقدمان درباره ی اسرائیلیات سخن نگفته اند؛ در حالی که ابن تیمیّه (م ۷۲۸ق) در کتاب خود، فصلی را به این بحث اختصاص داده است و پس از وی ابن کثیر (م ۷۷۴ق) در تفسیر خویش و نیز ابن خلدون (م ۸۰۶ یا ۸۰۸ق) در مقدمه ی «العبر» این اصطلاح را به کار گرفته اند. ابن خلدون تصریح دارد که نخستین کسی که اسرائیلیات را مورد نقّادی قرار داده، مفسّر اندلسی، عبدالحق بن عطیه (م ۵۴۲ق) بوده است. درباره ی پیشینه ی موضوع، این نکته لازم به ذکر است که کتاب ها و مقاله های موجود، نشانگر آن است که پژوهش و تألیف درباره ی «اسرائیلیات» بیش تر مورد توجه عالمان اهل سنّت بوده است. (مهم ترین آثار و تألیفات در این زمینه عبارت اند از: ۱. الاسرائیلیات و اثرها فی کتب التفسیر، رمزی نعناعه؛ ۲. الاسرائیلیات فی التفسیر و الحدیث، محمد حسین ذهبی؛ ۳. الاسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التفسیر، محمد بن محمد ابوشهبه؛ ۴. الاسرائیلیات فی التراث الاسلامی، مصطفی حسین؛ ۵. البدایات الاولی للاسرائیلیات فی الاسلام، حسن یوسف الاطیر؛ ۶. السیادة العربیة و الشیعه و الاسرائیلیات فی عهد بنی امیّة، فان فلوتن؛ ۷. اضواء علی السنة المحمدیّه، محمود ابوریّه.) و جز مقاله های کوتاه و پراکنده، کتابی مستقل در این زمینه از محققان و نویسندگان شیعی نگارش و نشر نیافته است.
معنای لغوی و اصطلاحی
واژه ی «اسرائیلیات» جمع اسرائیلیه، در اصطلاح گاهی در معنایی ویژه، فقط بر آن دسته از روایاتی اطلاق می گردد که صبغه ی یهودی دارد، و گاهی در مفهومی گسترده تر به کار می رود و روایات یهودی و مسیحی را در بر می گیرد و نیز گاهی در مفهومی فراگیرتر از دو مورد پیشین به کار می رود و هر نوع روایت و حکایتی را که از منابع غیراسلامی به قلمرو فرهنگ اسلامی وارد گردد، شامل می شود. گاهی نیز واژه ی اسرائیلیات به معنای گزارش ها و وقایع تاریخی قوم یهود و بنی اسرائیل به کار می رود، چنان که کتاب اسرائیلیات القرآن جهت بررسی این نوع رویدادهای تاریخی و سرگذشت قوم یهود، تألیف شده است.
ورود اسرائیلیات به تفسیر قرآن کریم
...
