دانشنامه اسلامی
زکو (۵۹ بار)
«زکات» به معنای وسیع کلمه، و طبق حدیث معروف: لِکُلِّ شَیْء زَکَاةٌ «برای همه نعمت ها و مواهب الهی، زکاتی هست»; تمام اعمال نیک را شامل می شود. و اگر «زکات» را به معنای خصوص زکات مال تفسیر کنیم، ذکر آن از میان سایر وظائف الهی به خاطر اهمیتی است که در عدالت اجتماعی دارد.
اصل زکوة چنانکه طبرسی و راغب گفته به معنی نموّ و زیادت است همچنین است قول قاموس و اقرب و صحاح زکاء را نموّ کردن گفته است.«زکا الزرع یزکو زکاء نما». علی هذا زکو و زکاء مصدر و زکوة مصدر است . ولی ابن اثیر در نهایه میگوید: زکوة از اسماء مشترکه است و بر عین و معنی هر دو اطلاق میشود. آیه «وَ وَحَنا مِنْ لَدُنّا و زَکوةً» که خواهد آمد مؤید قول ابن اثیر است. نا گفته نماند زکوة در قرآن گاهی به معنی طهارت و پاکیزگی آمده مثل ، . یعنی نجات یافت آنکه نفس را پاک کرد. و اگر فضل آنکه نفس را پاک کرد. و اگر فضل و رحمت خدا نمیبود احدی از شما پاک نمیشد. و گاهی به معنی مدح است مثل . خودتان را مدح نکنید و پاکیزه نشان ندهید خدا بپرهیزکار داناست. ایضاً . در صحاح میگوید «زکی نفسه تزکیة:مدحها». این معنی راجع به معنای اول است که مدح نفس جز پاکیزه نشان دادن آن نیست. زکّی به معنی پاک است . مؤنث آن زکیّه است . از میاسم تفضیل آن است . * ، . . در دو آیه اولی زکوة مصدر است به معنی پاکی و پاکیزگی و در آیه سوّم اگر لام «لِلزَّکوة» را چنانکه راغب گفته علت بگیریم زکوة مصدر است یعنی برای پاک شدن کار میکنند ولی سیاق آیه نشان میدهد که «لِلزَّکوة» مفعول «فاعلون» است. ولی در عین حال کلمه «فاعلون» قرینه است که زکوة مصدر و به معنی تطهیر مال است چنانکه در المیزان آمده و زکوة متعارف منظور نیست که آیه مکّی و حکم زکوة در مدینه آمده است. اقرب الموارد گوید: زکوة در تمام قرآن جز آیه «وَحَناناً مِنْ لُدُنّا وَ زَکوةً» درباره مال است. و آن به معنی طهارت میباشد. ولی دیدیم که آیه دیگری نیز هست. و در دو ایه ، . احتمال دارد که پاکیزگی مراد باشد. نا گفته نماند پاکیزگی و مدح که ذکر شد مخالف معنی اولی که نموّ و زیادت باشد بلکه پاکیزگی همان نموّ نفس و ترقی ئ ارتقاء آن است.
زکوة چنانکه گذشت مصدر و اسم مصدر که مال زکوی باشد استعمال شده است. و آن سی ئو بار در قران مجید به کار رفته و در بیشترین منظور مالی است که در راه خدا مصرف میشود. به نظرم این تسمیه از آن است که زکوة سبب پاکی مال است و مال مزکّی پاک و قابل نموّ و برکت است نه مال غیر مزکّی. به عقیده نگارنده مراد از زکوة که در قرآن بیشتر با صلوة آمده فقط زکوة واجبی که به 9 چیز (گندم،جو،خرما،کشمش،طلا،نقره،گوسفند، گاو، و شتر) تعلق میگیرد نیست بلکه مراد مطلق انفاق در راه خداست اعم از واجب و مستحب. وقتیکه زکوة در اصل لغت به معنی زیادت و نموّ باشد و به کار بردن آن در مال انفاق شده به عنایت باشد چه داعی داریم که زکوة را در آیات ، ، . و آیات دیگر حمل بر زکوة واجب کنیم. شاید این سخن قطع نظر از آنچه گفته شد آیاتی است که بعد از ذکر صلوة انفاق را پیشنهاد میکنند مثل ، ، . و مثل آیات دیگر که مطلق انفاق فی سبیل اللّه را تذکّر میدهند. ، . و مثل آیات دیگر که میگویند در مال مردم برای دیگران حقّی هست . . از مدّتها پیش راجع به این مطلب فکر کرده و آنرا قوی و نزدیک به یقین دانسته بودم اتفاقاً دیدم در المیزان ذیل آیه . به این مطلب توجّه شده است میگوید: شاید مراد از زکوة معنای مصدری باشد و آن تطهیر مال با انفاق است نه مقدار معین از مال که این سوره مکّی است و تشریع زکوة متعارف در مدینه بوده است سپس علم به غلبه گردیده است. و با این اعتبار آمدن «فاعلون» صحیح میشود نظیر این سخن را ذیل فرموده است. محل مصرف زکوة و مطلق صدقات موارد هشتگانه زیر است که آیه شریفه معیّن میکند . به موجب این آیه مبارکه صدقات شکافهای اجتماع را پر کرده و چرخ زندگی را به کار میاندازد لازم است به یک یک این مواردتوجه شود: 1- فقراء: و آنها کسانی اند که در آمدشان به مخارج سالانه کفایت نمیکند میتوانند کسر مخارج خویش را از زکوة دریافت دارند. 2- مساکین. فقهاء در تفسیر آن میگویند: مسکین کسی است که حالش از فقیر بدتر باشد یعنی کسانیکه در آمدی ندارند. ناقص العضو اند. مضطر و آواره هستند. نگارنده را درباره آن سخنی است که در «سکن» خواهد آمد. 3- عاملین زکوة. حکم زکوة آن است که حاکم شرع برای جمع آوری آن و نیز برای توزیع و مصرف آن مأمورانی از طرف خود تعیین کند چنانکه رویّه حضرت رسول صلی اللژه علیه و آله و سلم چنین بوده است. در این صورت نه فقیر میداند مال کدام کس را میخورد و نه زکوة دهنده میداند که زکوتش در اختیار کدام کس قرار داده شد بلکه حاکم شرع خود به وضع مستمندان رسیدگی میکند و کار مأموران زکوة برای خود از آن حقوق بر میدارند. 4- مؤلفة قلوبهم یعنی کسانیکه قلوبشان تألیف شده و آنها مردمان غیر مسلمان اند که برای خوشبین بودن به اسلام میشود به آنهااز زکوة داد مثلا در کشوری غیر مسلمان زلزلهای اتفاق افتاده و عدّهای بی خانمان شدهاند میشود به آنها از زکوة کمک کرد تا به اسلام خوشبین باشند و یا میشود مبلغی از زکوة کمک کرد تا به اسلام خوشبین باشند و یا میشود مبلغی از زکوة به یکی از بیمارستانهای آن کشور برای تداوی بیماران ارسال کرد بدین طریق ملاحظه میشود که اسلام برای جهانیان فکر کرده و راه باز نموده است نه فقط برای مسلمان فقیر. 5- رقاب آنان بردگان اند که از مال زکوة میشود آنها را خرید و آزاد کرد. 6- غارمین. قرضداران اگر کسی باشد که در آمدشان به مخارجش کفایت کند ولی قرضی دارد که نمیتواند آن را بدهد. قرض او از زکوة ادا میشود. 7- فی سبیل اللّه مراد از ان هر کار عام المنفعه است که به درد مردم میخورد از قبیل راهها، پلها، بیمارستانها، درمانگاهها، مساجد و غیره. که محل مصرف زکوة اند. 8- ابن سبیل شخص غربیکه در غربت مال خود را از دست داده و یا تمام شده و معطل مانده است از سهم زکوة به محلش فرستاده میشود. بدین طریق خواهیم دید زکوة و انفاق در پر کردن شکاف جامعه سهم به سزائی دارد اگر روی حساب منظم و دقیق جمع آوری و توزیع شود بیشتر مشکلات را حل خواهد کرد.
