دانشنامه اسلامی
درباره دوران کودکی ابن رفاعة و نیز زمان ولادت و وفات وی اطلاع دقیقی در دست نیست. صفدی در « الوافی بالوفیات » او را از معاصرین صاحب بن عباد متوفای ۳۸۵ هجری دانسته است. زید مدت زمانی طولانی در بصره اقامت گزید و در آنجا با گروهی از دانشمندان و فلاسفه ملاقات نمود و ملازمت ایشان را اختیار کرد. این گروه پنجاه رساله در تمامی بخش های فلسفه برای مردم به نگارش در آوردند و نام آن مجموعه را « رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء » نهادند. ابن رفاعة در فنون ادبی توانا و نسبت به ایام العرب و آراء و نظریات گوناگون صاحب بینش بود. وی در خیلی از شهرهای اسلامی کرسی تدریس داشت از جمله ری و دینور و- مصادر یادآور می شوند که وی در زمینه حدیث نیز دارای تصنیف است. اثر وی در این زمینه به نام « اربعین حدیث » شناخته شده است. اما ظاهرا این کتاب در نظر دانشمندان علم حدیث مقبول نیفتاده است، از اینرو از دانش نویسنده آن چشم پوشیده و منزلت او را در علم حدیث پائین آورده اند تا جائیکه خطیب بغدادی وی را فردی کذاب و ابن حجر عسقلانی واضع حدیث و مزی ناذاترین مخلوقات خداوند نسبت به حدیث و بی حیاترین و جری ترین فرد بر دروغگویی، معرفی کرده اند. وی دارای آثاری است از جمله « جوامع اصلاح المنطق »، « صناعة الخط » و کتاب «الامثال»
[ویکی نور] کتاب الامثال، کتابی است به زبان عربی، تألیف ابوفید مؤرج بن عمرو سدوسی، در موضوع امثال و حِکَم یا سخنان پندآمیز و عبرت انگیز رایج میان مردم.
در باره زمان تألیف کتاب، اطلاعی در دست نیست.
این کتاب، از آن رو دارای اهمیت است که جزء قدیمی ترین کتاب هایی که بعد از کتاب مفضل بن محمد بن یعلی ضبی، در موضوع أمثال به دست ما رسیده، محسوب می گردد. هم چنین مباحث لغوی کتاب، از نظر اهل لغت، باارزش است.
کتاب، مشتمل بر مقدمه ای به قلم محقق، دکتر رمضان عبدالتواب و همانند دیگر آثار نگاشته شده در زمان های قدیم، فاقد نظم و ترتیب خاص است و به شأن صدور ضرب المثل ها توجهی نشده است. مؤلف، تنها به گردآوری تعدادی مثل رایج و ارائه توضیحی کوتاه در باره آنها پرداخته است. کتاب، مشتمل بر 104 مثل است، اما محقق، در بخش«زیادات فی النسخة الخطیة»، شش فقره دیگر که مشتمل بر اشعار و تفسیرهای لغوی است و در بخش«زیادات من المراجع»، هفت مَثَل دیگر را که سایر منابع، از مؤرج نقل کرده اند، به کتاب افزوده است.
عرب ها هیچ سخنی را بدون ضرب المثل ادا نمی کردند، ازاین رو، سخت به تدوین مجموعه های امثال همت گماشتند و در آثار بی شمار خود به شرح، تفسیر و ریشه یابی آنها پرداختند، چنان که در هیچ شاخه ای از ادبیات عرب به اندازه امثال، با حجم وسیعی از تألیفات مواجه نمی شویم.
[ویکی الکتاب] ریشه کلمه:
مثل (۱۶۹ بار)
«امثال» جمع «مَثَل» در اینجا، ـ به خصوص با قرائن موجود در آیه ـ به معنای سخنان سست و بی پایه است; و تعبیر به «امثال» شاید به خاطر آن است که آن را در لباس حق و مثل و مانندِ دلیل منطقی در آورده اند، در حالی که واقعاً چنین نیست. بسیاری از مفسران در اینجا «امثال» را به معنای «تشبیهات» گرفته اند; اما روشن نساخته اند که مشرکان در اینجا چه تشبیهی کرده اند؟ بعضی دیگر «امثال» را به «توصیف ها» معنا نموده اند، زیرا یکی از معانی «مثل» ـ طبق آنچه «راغب» در «مفردات» گفته ـ «توصیف» است. به هر حال، اگر منظور توصیف هم بوده باشد مسلماً در اینجا منظور توصیف بی پایه و بی اساس است; چرا که در صدر و ذیل آیه فوق، قرائنی است که دلالت بر این معنا می کند; از یکسو، به عنوان تعجب می گوید: ببین چه مثل هایی می زنند؟! و از سوی دیگر، می گوید: توصیف هایی، که سبب گمراهی غیرقابل بازگشت آنها می شود.
[ویکی فقه] الامثال (کتاب). کتاب الامثال از آثار ابو الخیر زید بن عبدالله بن رفاعة الهاشمی معروف به زید بن رفاعی هاشمی از علمای قرن چهارم هجری و درباره امثال و حکم و به زبان عربی می باشد.
درباره دوران کودکی ابن رفاعة و نیز زمان ولادت و وفات وی اطلاع دقیقی در دست نیست. صفدی در « الوافی بالوفیات » او را از معاصرین صاحب بن عباد متوفای ۳۸۵ هجری دانسته است. زید مدت زمانی طولانی در بصره اقامت گزید و در آنجا با گروهی از دانشمندان و فلاسفه ملاقات نمود و ملازمت ایشان را اختیار کرد. این گروه پنجاه رساله در تمامی بخش های فلسفه برای مردم به نگارش در آوردند و نام آن مجموعه را « رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء » نهادند. ابن رفاعة در فنون ادبی توانا و نسبت به ایام العرب و آراء و نظریات گوناگون صاحب بینش بود. وی در خیلی از شهرهای اسلامی کرسی تدریس داشت از جمله ری و دینور و- مصادر یادآور می شوند که وی در زمینه حدیث نیز دارای تصنیف است. اثر وی در این زمینه به نام « اربعین حدیث » شناخته شده است. اما ظاهرا این کتاب در نظر دانشمندان علم حدیث مقبول نیفتاده است، از اینرو از دانش نویسنده آن چشم پوشیده و منزلت او را در علم حدیث پائین آورده اند تا جائیکه خطیب بغدادی وی را فردی کذاب و ابن حجر عسقلانی واضع حدیث و مزی ناذاترین مخلوقات خداوند نسبت به حدیث و بی حیاترین و جری ترین فرد بر دروغگویی، معرفی کرده اند. وی دارای آثاری است از جمله « جوامع اصلاح المنطق »، « صناعة الخط » و کتاب «الامثال»
معرفی کتاب
ابن رفاعه کتاب خود را به نحوی خاص مرتب نموده است به این نحو که کتاب را به ۳۹ باب تقسیم نموده است. ۲۹ باب به عدد حروف هجاء آمده و ابواب ذیل را نیز به باب الف افزوده است: ۱. ما جاء علی افعل ۲. ما جاء علی لفظ الامر ۳. ما جاء علی لفظ الاستفهام ۴. ما اوله ان ۵. ان ۶. ان خفیفة ۷. ما جاء علی لفظ الماضی ۸. اذا ۹. ما جاء بالالف و اللام اما این ترتیب چندان دقیق نیست زیرا برخی ضرب المثل ها در غیر جایگاه خود آمده اند. در شرح آثار ابن رفاعة کسی جز صفدی در « الوافی بالوفیات » از این کتاب نام نبرده است. مؤلف در مقدمه کتاب درباره روش خود در تالیف این کتاب آورده است: « ایجاز به موقع در کلام موجب زیبایی و تشبیه به هنگام باعث آرایش کلام می شود. تعریض در بسیاری جاها از تصریح رساتر و کنایه به جای خود از تحقیق با نفوذتر است و چون تمام این ویژگی ها را در ضرب المثل های عربی فراهم آمده یافتم، شایسته دیدم برای علاقه مندان به ادب آنچه را از بزرگان سلف- رحمهم الله- روایت کرده ام و در تصانیف ایشان و امالی شان گرد آمده است، یکجا فراهم آورم و آنرا طبق ترتیب حروف مرتب نمایم» برخی مصادری که زید بن رفاعه در کتاب خود به آنان مراجعه کرده است کتب امثال کسانی چون مفضل ضبی ، ابو عبیدة معمر مثنی ، ابو عمرو شیبانی ، ابو زید انصاری ، اصمعی، ابو عبید قاسم بن سلام ، ابن اعرابی و ابن سکیت می باشند. به هر روی کتاب «امثال» ابن رفاعة جزء کتب مهم امثال در میراث عربی به شمار می آید زیرا شامل ۱۴۹۶ مثل می باشد که به گفته محقق کتاب حدود بیست تا از این ضرب المثل ها در هیچ کتاب امثال و لغتی یافت نشده است.
ویژگی و معایب
کتاب «الامثال» زید بن رفاعه یکی از مهم ترین آثار در زمینه امثال به شمار می آید چرا که حاوی تعداد کثیری از ضرب المثل های عربی است که مؤلف آنها را نوشته های قدما و امالی ایشان گردآوری کرده است. اما برخی ضرب المثل ها در این کتاب در جای مناسب نیامده است مثلا ضرب المثل های ۲۹۰ و ۴۱۰، که اولی مربوط به باب ما جاء علی لفظ الماضی نیست و دومی به باب ما جاء بالالف و اللام ارتباطی ندارد. از دیگر نقایص کتاب اینست که مؤلف در شرح امثال اختصار را مبنا قرار داده و در غالب موارد از بیان قصه ضرب المثل غفلت نموده است که این نقص تا حدودی از جانب محقق کتاب دکتر علی ابراهیم کردی جبران شده است.
نسخه شناسی
...
