وفیات الاعیان
دانشنامه عمومی
در این کتاب شرح حال حدود ۸۵۰ تن از بزرگان علما، امرا، وزرا و عرفا، به ترتیب حروف معجم ( تهجی ) آمده است و تنها به ذکر سال وفات و تولد، و احیاناً شعری یا رساله ای از بزرگان و علما اکتفا شد. در تدوین این کتاب، از سرگذشت صحابه و تابعین و خلفای راشدین، به علت شهرت آنان ذکری نشده، فقط از چند نفر اینها، آن هم خیلی مختصر، گفته شده است. زیرا به اعتقاد نویسنده کتاب که می گوید:
ذکر حال این سه گروه در نوشته های دیگران بسیار است.
شمس الدین، ابوالعباس احمدبن ابراهیم بن ابی بکربن خلکان، که مشهور هم به ابن خلکان است. او قاضی، مورخ و ادیب مشهور، شافعی مذهب، در اربیل، سال ۶۰۸ هـ ق، متولد شد. خانواده اش همه از علما و فقها بودند و به تصریح پسر او، خود را به خالدبن برمکی، منسوب می داشتند. او در جوانی به حلب رفت، مدتی نزد بزرگان و اهل علم شاگردی کرد و بعد به موصل و دمشق راهی شد و سپس در سال ۶۳۵ هـ ق، به مصر رفت. سال ها در مصر نایب قاضی و بعد به فرمان سلطان ییبرس از ممالیک، او قاضی القضات دمشق شد و در همین دوران تدریس در ۷ مدرسه معروف آنجا شام را بر عهده گرفت. این نویسنده بارها از منصب قضاوت عزل و دوباره قاضی شد و در اواخر عمرش، دیگر به تدریس مشغول بود. او همیشه اهتمام زیادی به فقه و اصول داشت و در تاریخ و نحو و ادب عرب، ماهر و شیفته شعر و دلبسته به مطالعات تاریخی بود. ابن خلکان نویسنده کتاب در مذهب اهل تسنن و جماعت، تعصب زیادی داشت و این باور او در لابه لای سطور کتابش و داوری هایش، به خوبی پیداست. وی در ۷۳ سالگی از دنیا رفت و قبر او در دامنه کوه قاسیون در دمشق، می باشد.
ابن خلکان، تدوین این کتاب را در سال ۶۵۴ هـ ق، در قاهره شروع کرد و در سال ۶۵۹ هـ ق زمانی که به شرح یحیی بن خالدبن برمک رسید به دمشق منتقل شد. او به ناچار کارش را متوقف کرد ولی در سال ۶۹۹ هـ ق، مجدداً به قاهره برگشت و نوشتن کتاب را ادامه داد و سرانجام تألیف این کتاب را در سال ۶۹۹ ( البته به روایتی هم در سال ۶۷۲ هـ ق ) به پایان رساند.
نویسنده کتاب، خودش زحمت کتاب را بر عهده گرفت. از این رو نسخه دستنویس او در موزه بریتانیا، کاتالوگ شماره ۱۵۰۵ می باشد. کتاب وفیات الاعیان، به زبان های ترکی و اروپائی ترجمه و بارها در ایران و مصر به چاپ رسید. [ نیازمند منبع] بر آن تکمله ای نوشته شده بنام فوات الوفیات توسط محمدبن شاکر کتبی، متوفی ۷۶۴ هـ ق که این مهم ترین و معروفترین تکمله، نسبت به این کتاب در شرح حال ۵۷۲ نفر از بزرگان می باشد. دسلان این کتاب را در سال ۷۱–۱۸۴۲ م، به انگلیسی ترجمه کرد.
دانشنامه اسلامی
ابوالعباس شمس الدین احمدبن شهاب الدین محمدبن ابراهیم... ابن خلکان که مشهور هم به "ابن خلکان" است. او قاضی، مورخ و ادیب مشهور، شافعی مذهب، در اربل، سال ۶۰۸ هـ ق، متولد شد. خانواده اش همه از علما و فقها بودند و به تصریح پسر او، خود را به خالد ابن برمکی، منسوب می داشتند. او در جوانی به حلب رفت، مدتی نزد بزرگان و اهل علم شاگردی کرد و بعد به موصل و «دمشق راهی شد و سپس در سال ۶۳۵ هـ ق، به مصر رفت.سالها در مصر نایب قاضی و بعد به فرمان "سلطان ییبرس" از ممالیک، او قاضی القضات دمشق شد و در همین دوران تدریس در ۷ مدرسه معروف آنجا (شام) را بر عهده گرفت. این نویسنده بارها از منصب قضاوت عزل و دوباره قاضی شد و در اواخر عمرش، دیگر به تدریس مشغول بود. او همیشه اهتمام زیادی به فقه و اصول داشت و در تاریخ و نحو و ادب عرب ماهر و شیفته شعر و دلبسته به مطالعات تاریخی بود. ابن خلکان نویسنده کتاب در مذهب اهل تسنن و جماعت، تعصب زیادی داشت و این باور او در لابه لای سطور کتابش و داوری هایش، به خوبی پیداست. وی در ۷۳ سالگی از دنیا رفت و قبر او در دامنه کوه «قاسیون» در دمشق، می باشد.
تدوین کتاب
ابن خلکان، تدوین این کتاب را در سال ۶۵۴ هـ ق، در قاهره شروع کرد و در سال ۶۵۹ هـ ق زمانی که به شرح " یحیی بن خالدبن برمک " رسید، به دمشق منتقل شد. او ناچارا کارش را متوقف کرد ولی در سال ۶۹۹ هـ ق، مجددا به قاهره برگشت و نوشتن کتاب را ادامه داد و سرانجام تألیف این کتاب را در سال ۶۹۹ (البته به روایتی هم در سال ۶۷۲ هـ ق) به پایان رساند.
چاپ و نشر
نویسنده کتاب، خودش زحمت کتاب را بر عهده گرفت. از این رو نسخه دستنویس او در موزه بریتانیا، کاتالوگ شماره ۱۵۰۵ می باشد. کتاب وفیات الاعیان، به زبان های ترکی و اروپائی ترجمه و بارها در ایران و مصر به چاپ رسید. بر آن تکمله ای نوشته شده بنام «فوات الوفیات» توسط محمدبن شاکر کتبی، متوفی ۷۶۴ هـ ق که این مهمترین و معروفترین تکمله، نسبت به این کتاب در شرح حال ۵۷۲ نفر از بزرگان می باشد. "دسلان" این کتاب را در سال ۷۱-۱۸۴۲ م، به انگلیسی ترجمه کرد.
منبع
...
