کنیت

لغت نامه دهخدا

کنیت. [ ک ُ ی َ ] ( ع اِ ) کنیة. کنیه. نامی که در اول آن کلمه «ابو»، «ابا»، «ابی » ( پدر )، «ام » ( مادر )، «ابن » ( پسر )، «بنت » ( دختر ) باشد، مانند ابوالحسن ، اباالقاسم ، ابی بکر، ام کلثوم ، ابن حاجب ، بنت الکرم. ( فرهنگ فارسی معین ). نامی که در اول آن لفظ «اب » باشد به نصب یا به جر یا به رفع یا لفظ «ام » باشد یا «ابن » یا «بنت » چون : ابوالحسن و ابی بکر و ابوهریره و ام الکتاب و ام کلثوم و ابن حاجب و ابن السبیل و بنت الکرم به معنی ؛ شراب انگوری و بنت الصدر به معنی ؛ اندیشه. ( غیاث ).و در عربی نامی را گویند که در اول آن «اب » یا «ام »باشد همچون ابوالمعالی و ام کلثوم. ( برهان ). و گاه کنیت به نام پدر یا مادر دهند به علت شرافت پدر یا مادر. چنانکه حسین بن علی علیه السلام را یا ابن بنت رسول اﷲ خطاب می کردند و به عبداﷲبن عباس و عبداﷲبن عمر، ابن عباس و ابن عمر می گفتند و آن بر دو گونه است ؛ کنیت معتاد و آن کنیتی است که کسی را دهند به نام فرزند یافرزندان او چون ابوالبشر در کنیت آدم و ابوالقاسم در کنیت رسول ( ص ) و ابوالحسن در کنیت علی بن ابی طالب علیه السلام. ( یادداشت به خط مرحوم دهخدا ) :
ای بوالفرخج ساده همیدون همه فرخج
نامت فرخج و کنیت ملعونت بوالفرج.لبیبی ( از یادداشت به خط مرحوم دهخدا ).به نام و کنیتت آراسته باد
ستایشگاه شعر و خطبه تا حشر.عنصری ( از یادداشت ایضاً ).هر مدیحی کو بجز بر کنیت و بر نام اوست
خود نه پیوندش به یکدیگر فراز آید نه ساز.منوچهری ( دیوان چ دبیرسیاقی ص 44 ).اسب وی به کنیت خواستند و به تعجیل مرتب کردند. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 380 ).
به نام آدم و کنیت ابوالبشر بد او
که او ز روی زمینست از اوست اصل بشر.ناصرخسرو.بر نگین خاتم او تا ابد
کنیت شاه اخستان باد از ظفر.خاقانی.حرز امت محمد آنکه ز حلم
کنیتش دهر بوتراب کند.خاقانی.به عهد مفتی عالم درخت جاه و جلال
به نام و کنیت او برگ و بار می سازد.خاقانی.نخستین مرغ بودم من در این باغ
گرم بلبل کنی کنیت وگر زاغ.نظامی.کنیت سعدی فروشستم ز دیوان وجود
پس قدم در حضرت بی چون مولایی زدم.سعدی ( کلیات چ مصفا ص 792 ).

فرهنگ معین

(کُ یَ ) [ ع . کنیة ] (اِ. ) نک کنیه ، لقب .

فرهنگ فارسی

( اسم ) نامی که در اول آن کلم. ابو ( ابا ابی ) ( پدر ) ام ( مادر ) ابن ( پسر ) یا بنت ( دختر ) باشد مانند : ابو الحسن ( ابا القاسم ابی بکر ) ام کلثوم ابن حاجب بنت الکرم : منم آن شیر گله منم آن پیل یله نام من بهرام گور و کنیتم بوجبله . ( تاریخ ادبیات . دکتر صفا )
سقائ کنیت . مشک بسیار آبگیر

ویکی واژه

کنیة
نک کنیه، لقب.