معنی احتراس | لغت یاب

لغت نامه دهخدا

احتراس. [ اِ ت ِ ] ( ع مص ) خود راپاس داشتن. ( منتهی الارب ). خویشتن را از چیزی نگاه داشتن. ( تاج المصادر ) ( زوزنی ). تحرّس. ( زوزنی ). احتفاظ. خویشتن داری : بشرایط تحفّظ و تیقّظ قیام ننمود و ازدقایق احتراز و احتراس غافل شد. ( ترجمه تاریخ یمینی ). || دزدیدن. ( منتهی الارب ). || گوسفند دزدیدن بشب یا از چراگاه. ( تاج المصادر ). گوسفند دزدیدن. ( زوزنی ). || احتراس آن است که در کلامی که موهم خلاف مقصود باشد کلامی دیگر وارد کنند که رفع آن ایهام و ابهام کند، چنانکه در آیه شریفه ٔ: فسوف یأتی اﷲ بقوم یحبّهم و یحبونه اذلة علی المؤمنین اعزّة علی الکافرین. ( قرآن 54/5 )، چه اگر فقط وصف اذلة علی المؤمنین ، ذکر می شد توهم میکردند که آن بسبب ضعف مؤمنین است و این خلاف مقصود است ، پس بر سبیل تکمیل ، اعزة علی الکافرین را آورده. ( تعریفات جرجانی ). و مؤلف کشاف اصطلاحات الفنون آرد: احتراس با راء مهمله نزد علماء معانی ، نوعی از اطناب است و تکمیل هم گویند. و آن عبارت است از اینکه شاعر یا ناثر در وسط یا آخر کلام خود، جمله ای ایراد کند که اگر در طی سخن خود کلامی موهم بر خلاف مقصود ایراد کرده باشد، آن جمله رفع ابهام کند، مانند فرموده ایزدی در قرآن مجید: قالوا نشهد انک لرسول اﷲ واﷲ یعلم انک لرسوله واﷲ یَشْهَدُ ان المنافقین لکاذبون. ( قرآن 1/63 )، که در این آیت جمله وسط، احتراس است که تصور نرود در نفس الامر تکذیبی واقع شده است. در عروس الافراح گفته است : اگر گفته شود که هریک از جملات آیت مذکوره ،افاده معنی جدیدی کند و از این از مبحث اطناب خارج باشد، جواب گوئیم که جمله وسط نسبت بجمله ماقبل اطناب است ، چه رفع توهم از خلاف مقصود را کرده و هرچندکه معنی مستقلی را هم دارا هست. و نیز مانند این آیت که : لایحطمنکم سلیمان و جنوده و هم لایشعرون. ( قرآن 18/27 )، که و هم لایشعرون ، در این آیت احتراس را باشدتا نسبت به سلیمان گمان بد نبرند که ستمکار است. و وجه تسمیه آن به احتراس برای آن است که احتراس بمعنی تحفظ است و این صنعت نیز سخن را از نقصان ایهام محفوظ میدارد. و وجه تسمیه آن بتکمیل نیز ظاهر است. سپس نسبت بین احتراس و ایغال آن است که احتراس از ایغال اعم است. زیرا احتراس در شعر و نثر و اول و وسط وآخر کلام واقع شود، ولی ایغال بخلاف احتراس واجب است که در آخر بیت باشد. و نیز احتراس اخص از ایغال باشدزیرا احتراس برای رفع ایهام خلاف مقصود ایراد شود، بخلاف ایغال ، زیرا ایغال واحب نیست رفع ایهام خلاف مقصود کند. پس نسبت بین آن دو عموم و خصوص من وجه باشد. اما نسبت بین احتراس و تذییل ، ظاهراً مباینت است ، زیرا احتراس برای رفع ایهام خلاف مقصود و تذییل برای تأکید است ، جز آنکه جائز است شیئی در آن واحد هم مؤکد شی دیگر و هم رافع ایهام خلاف مقصود باشد. پس در این صورت بین احتراس و تذییل عموم و خصوص من وجه باشد. این بود خلاصه آنچه در اتقان و مطول و اطول و حواشی مطول راجع بصنعت احتراس بیان شده و نسبت بین احتراس و تتمیم در ضمن معنی لفظ تتمیم بیان گردیده است.

فرهنگ معین

( اِ تِ ) [ ع . ] (مص ل . ) خود را حفظ کردن .

فرهنگ عمید

۱. خود را حفظ و نگه داری کردن.
۲. (ادبی ) در بدیع، نوعی اطناب که در آن گوینده کسی یا جمعی را از حرف خود مستثنا کند، یا برای رفع اعتراض عبارتی بیاورد، مثلاً هنگام بیان بیماری بگوید: «دور از جان شما».
۳. نگهبانی، حراست.

فرهنگ فارسی

خودراحفظ کردن، ودرانگهداری کردن، خویشتن راازچیزی نگاه داشتن
خود را پاس داشتن

دانشنامه آزاد فارسی

اِحتِراس
(در لغت به معنی خویشتن را نگه داشتن) در اصطلاح بدیع، آوردن لفظی برای رفع ابهام احتمالی: به روز رزم گریزم، نه از هراس عدو/به گاه بزم دهم سیم و زر، نه بهر هوای

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] احتراس، آوردن کلامی برای رفع توهم را می گویند.
«احتراس» یکی از اسلوب های بدیعی قرآن است که به آن « تکمیل » نیز می گویند؛ یعنی متکلم معنایی را بیاورد که از آن خلاف مقصود تصور شود؛ سپس کلامی بیاورد که آن توهم را از بین ببرد.
مثال
مانند:۱. (اذلة علی المؤمنین اعزة علی الکافرین)؛ "با مؤمنان فروتن (و) بر کافران سرفرازند". در این آیه، اگر خداوند به صفت «اذلة علی المؤمنین» اکتفا می کرد، توهم ضعف آن گروه می شد؛ ولی با بیان صفت «اعزة علی الکافرین» این توهم برداشته شد.۲. (اشداء علی الکفار رحماء بینهم)؛ " بر کافران سختگیر (و) با همدیگر مهربانند". در این آیه، اگر به صفت «اشداء» اکتفا می شد، این توهم پیش می آمد که یاران پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم غلاظ و شداد بوده، با یکدیگر نیز مهربان نیستند؛ ولی با آوردن صفت «رحماء بینهم» این توهم دفع شد.