اصطخری

لغت نامه دهخدا

اصطخری. [ اِ طَ ] ( ص نسبی ) نسبت به اصطخر. ( از معجم البلدان ). منسوب است به اصطخر که یکی از کوره های فارس است. ( انساب سمعانی ).
اصطخری. [ اِ طَ ] ( اِخ ) ابواسحاق ابراهیم بن محمد اصطخری فارسی که وی را کرخی نیز میگفتند. در اصطخر پرورش یافت و پس از آموختن دانش به تحقیق در علم جغرافیا پرداخت و بسی از مسائل مربوط به شهرها و بلاد گوناگون را گرد آورد و این دلبستگی وی را به سیر و سیاحت در کشورهای دیگر برانگیخت ، از اینرو در سال 340 یا بقولی 339 هَ.ق. / 951 یا 950 م. آهنگ جهانگردی کرد و نخست به کشورهای مسلمانان رهسپار شد و بلاد عرب تا هند و اقیانوس اطلس را بپیمود و با گروهی از فحول دانشمندان و صالحان و ادیبان دیدار کرد و مشاهدات و اطلاعات خویش رادر دو کتاب نفیس گرد آورد. وی نخستین دانشمند در عالم اسلام بود که درباره دانش جغرافیا بتألیف پرداخت و اثر مستقلی از خود بیادگار گذاشت و از اینرو پیشوای جغرافی دانان مسلمانان بشمار میرود، چه پیش از وی درباره این دانش تنها به ترجمه مطالب بطلمیوس اکتفا میکردند. قزوینی درباره اثر وی گوید: در کتاب او نواحی آباد بدینسان آمده است که همه قرا و بلاد و مسافت میان هر یک را یاد کرده و خصوصیات هر جایگاهی راشرح داده است و در این باره از هیچ نکته ای فروگذار نکرده است ، در تقسیم بندی کتاب خود همان روش بطلیموس را برگزیده و عالم را به اقالیم هفتگانه تقسیم کرده است و چون وی نخستین جغرافیانویس عالم اسلام بود که در این باره بتألیف پرداخت مطالب کتاب هم متکی بر مشاهده و سماع و هم نقل از کتاب بطلمیوس است و از اینرو تألیف او جامع میان لذت و فایده هر دو میباشد و در حقیقت کتاب وی برای مصنفان دیگر در این فن بمنزله ٔسرمشق و اساس بشمار میرود. اصطخری بسال 346 هَ. ق.درگذشت. تألیفات وی عبارتند از: 1 - مسالک الممالک در تاریخ و جغرافیا یا جغرافیای تاریخی است و در آن بر کتاب صورالاقالیم شیخ ابوزید احمدبن سهل بلخی اعتماد کرده است ولی این کتاب دارای نقشه نیست. کتاب به اهتمام دگویه در لیدن چاپ شده است. 2 - صورالاقالیم یا الاقالیم مشتمل است بر حدود ممالک و صور اقالیم زمین و شهرها و دریاها و رودها و مسافات بین آنها بتفصیل و همه آنها را با نقشه ها ( خرایط ) نمودار میسازد که خود آنها را صور مینامد و جمله نقشه های آن 19 صورة است. مؤلف در آغاز این کتاب گوید که در این کتاب بر صورالاقالیم ابوزید بلخی اعتماد کرده است. متن عربی این کتاب به اهتمام مسیو مولر بسال 1870 م. چاپ و به بیشتر السنه خارجی ترجمه شده است. و رجوع به قاموس الاعلام ترکی ج 2 ص 991 و ایران باستان ج 1 ص 103 و دائرةالمعارف بستانی ج 3 ص 744و معجم المطبوعات و حلل السندسیة ج 1 ص 39 و اسماءالمؤلفین ج 1 ستون 6 و فهرست حبیب السیر چ خیام ج 1 شود.

فرهنگ فارسی

( صفت ) ابو اسحاق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری معروف به کرخی دانشمند معروف ( ف. ۳۴۶ ه. ق . ) تالیف مهم وی کتاب [ مسالک الممالک ] است .
( صفت ) منسوب بشهر اصطخر .
محمد بن اشعث اصطخری برادر ابو داود سلیمان بن اشعث سیستانی صاحب سنن بود از عصمه بن متوکل و یحیی بن حماد روایت کرد و محمد بن زیرک از وی روایت دارد .

دانشنامه آزاد فارسی

اصطخری ( - ۳۴۰ یا ۳۴۶ق)
ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری، معروف به کرخی، جغرافی دان مسلمان. اصطخری یکی از پایه گذاران دانش جغرافیا در جهان اسلام است. اگرچه نوشته های اصطخری از صورالاقالیم ابوزید بلخی گرته برداری شده، اما وی مطالبی نیز بر آن افزوده است. اصطخری سهم عمده ای در اشاعۀ افکار بلخی داشته است. او مسافرت های زیادی کرد و تجارب حاصل از این مسافرت ها را، بر مبنای کتاب ابوزید بلخی، نوشته است. تألیفات اصطخریً خودً مأخذ معتبری برای جغرافی دانان مسلمان شد. تألیف دو کتاب به او نسبت داده می شود: صورالاقالیم و یا الاقالیم و مسالک الممالک که به تقلید صورالاقالیم ابوزید بلخی نوشته شده اند. مولر در سال ۱۲۵۵هـ /۱۸۳۹م کتاب صورالاقالیم را منتشر کرد. دخویه، متن قدیم کتاب مسالک الممالک را که به زبان عربی بوده، در سال ۱۸۷۰م با پیش گفتاری به چاپ رساند. ابن حوقل کتاب المسالک و الممالک یا صورة الارض خود را به تقلید از اصطخری نوشته است. اصطخری مانند سایر جغرافی نگاران اسلامی، تنها به توصیف جهان اسلام پرداخته است. بیشترین بخش کتاب اصطخری به سرزمین پارس (ایران) اختصاص دارد. در واقع، بیشتر مطالب این کتاب به ذکر مسافت ها، شهرهای بزرگ و بناهای معروف، رودها، دژها، آتشکده ها و دریاچه ها پرداخته و اصطخری از خلیج فارس هم یاد کرده و سراسر خلیج فارس، بحر عمان و بخش بزرگی از اقیانونس هند، از ساحل شرقی افریقا، زنگبار تا حدود سراندیب (سیلان) را دریای ارس نامیده است و گاه انتهای این دریا را به سرزمین چین رسانده. نسخۀ خطی کتاب الاقالیم اصطخری با ۱۹ نقشه همراه است. در نسخۀ فارسی مسالک و ممالک ۲۰ نقشۀ رنگی و ۲ نقشۀ سیاه و سفید وجود دارد که به کوشش ایرج افشار به چاپ رسیده است. نظر جغرافی نگاران دربارۀ نقشه های کتاب تا اندازه ای متفاوت است. مقدسی و یاقوت و دیگران از اهمیت و صحت کتاب اصطحری یاد کرده و نوشتۀ او را برتر و کامل تر از اثر ابوزید بلخی داشته اند. البته، گاهی اثر اصطخری با نوشته های ابوزید بلخی مخلوط شده و اشتباهاتی به وجود آمده است.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] اصطخری (ابهام زدایی). اصطخری ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • ابوسعید اصطخری، اِصْطَخْری ، ابوسعیدحسن بن احمد (۲۴۴- ۳۲۸ق /۸۵۸ -۹۴۰م )، فقیه شافعی • ابواسحاق اصطخری، ابو اسحاق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری، کرخی نویسنده کتاب مسالک الممالک
...

ویکی واژه

منسوب به اصطخر، شهری باستانی در استان فارس.