در معنای لغوی و عمومی، مشكات به جایی گفته می‌شود که چراغ در آن قرار داده شود. به عبارت دیگر، این واژه اشاره به یک ظرف، جایگاه یا آلت خاصی دارد که برای نگهداری چراغ یا قندیل استفاده می‌شود. این وسیله به گونه‌ای طراحی شده که چراغ را در داخل خود نگه می‌دارد و از آن محافظت می‌کند و در عین حال نور چراغ را به بهترین شکل ممکن به اطراف می‌تاباند.
در قرآن و معنای مذهبی
این واژه در قرآن کریم به صورت نمادین و استعاری به کار رفته است و یکی از مفاهیم زیبا و عمیق در متون دینی محسوب می‌شود. در آیه مشهور «نور الله مثَلُهُ کَمِشْکاةٍ فیها مِصْباحٌ»، مشكات به ظرفی اشاره دارد که چراغ در آن قرار گرفته و نور را به هر سو منعکس می‌کند. این تصویر به عنوان تمثیلی برای نور الهی و هدایت معنوی به کار رفته است، جایی که مشكات نمادی از محلی است که نور خداوند در آن افروخته می‌شود و از طریق آن نور، تاریکی‌ها زدوده می‌شوند.
در عرفان و فلسفه اسلامی
در عرفان اسلامی، این اصطلاح معنایی بسیار ظریف و فلسفی دارد که فراتر از کاربرد مادی و ظاهری آن است و به نفس در مرتبه بالملکه یا همان مرتبه روحانی گفته می‌شود که حامل نور الهی است و به عنوان ظرفی برای تجلی نور حق در عالم وجود شناخته می‌شود. به عبارت دیگر، مشكات در عرفان نماد و مجرایی است که نور حقیقت (الهی) را در خود نگه می‌دارد و آن را به دیگران انتقال می‌دهد.
به عنوان اسم و کاربردهای فرهنگی
این واژه به عنوان یک نام دخترانه یا پسرانه در فرهنگ‌های فارسی‌زبان و عربی‌زبان استفاده می‌شود. این نام که بار معنایی مثبت و معنوی دارد، معمولاً به منظور القای نورانیت، روشنی، زیبایی و پاکی انتخاب می‌شود و یادآور مفاهیم نور الهی و معنویت است.
