عباس بن علی که به ابوالفضل و قمر بنی‌هاشم نیز شناخته می‌شود، پسر علی و ام‌البنین و برادر ناتنی کوچک‌تر حسین بن علی بود. شهرت و محبوبیت او در میان مسلمانان، به ویژه شیعیان، به دلیل شجاعت و وفاداری‌اش به حسین بن علی در نبرد کربلا است. عباس بن علی در دهم محرم، که به روز عاشورا معروف است، جان خود را از دست داد. آرامگاه منسوب به او در کربلا، در مسیر غاضریه و در محل نبرد کربلا واقع شده است، هرچند گفته می‌شود که سر او مانند دیگر کشته‌شدگان کربلا به یزید برده شد. کشته‌شدن قهرمانانهٔ عباس در نبرد کربلا موجب شکل‌گیری شخصیتی افسانه‌ای در میان شیعه و سنی شده است که کشف حقیقت تاریخی را به امری دشوار تبدیل کرده است. مشکل اصلی از آنجا ناشی می‌شود که منابع اصلی وقایع کربلا، مانند طبری و بلاذری، به جزئیات مرگ عباس اشاره‌ای نکرده‌اند. روند شکل‌گیری اولیهٔ این داستان به وضوح مشخص نیست، اما لقب سقا برای اولین بار در کتاب الاختصاص شیخ مفید ذکر شده است. داستان‌های بعدی دربارهٔ نحوهٔ کشته شدن عباس به محافل فُتُوّت در اواخر دورهٔ عباسی نسبت داده می‌شوند. شخصیت نیمه افسانه‌ای عباس نتیجهٔ ترکیب مجموعه‌ای از داستان‌ها و حماسه‌های مختلف است. روایت مرگ او در حین آوردن آب از رود فرات برای رفع تشنگی اهل بیت، نخستین بار در اثری از ابن طوس طوسی مطرح شده است. مراسم یادبود کشته شدن او در روز نهم محرم برگزار می‌شود. در یادگار زریران، که یک سوگنامه از دوران اشکانی در ایران است، پسر جاماسپ در حین نبرد دستانش قطع می‌شود و درفش کاویانی را به دندان می‌گیرد. این صحنه یادآور داستان‌های کتب مقتل است که به قطع دستان عباس بن علی و گرفتن مشک آب توسط او اشاره دارد. همچنین، رفتار شمر در واقعه کربلا نیز شباهت‌هایی به بیدرفش جادو در یادگار زریران دارد. به نظر می‌رسد که روایت‌های حماسی و دینی این سوگنامه تأثیر قابل توجهی بر شکل‌گیری ذهن تعزیه‌خوانان، نویسندگان کتاب‌های روضة الشهدا و تصویرگران تراژدی کربلا داشته باشد.
