ملکه اجتهاد به معنای توانایی و قابلیت استنباط احکام شرعی از منابع آن‌ها است. این ملکه به عنوان یک صفت نفسانی شناخته می‌شود که به‌طور طبیعی در اثر یادگیری و تسلط بر مبانی و مقدمات فقهی در فرد شکل می‌گیرد. افراد دارای ملکه اجتهاد قادرند تا از اصول اسلامی و متون دینی، احکام جدیدی استخراج کنند و در مسائل دینی و اجتماعی پاسخ‌های معتبر ارائه دهند.
ملکه اجتهاد به عنوان یک ویژگی دیرزوال و پایدار در افراد مطرح می‌شود که به دلیل فراگیری علوم و دانش‌های مختلف در فقه و اصول فقه به دست می‌آید. به عبارت دیگر، این ملکه نتیجه تسلط بر علوم نظری و توانایی تجزیه و تحلیل مسائل پیچیده فقهی است. در نظر برخی از علمای دین، این ملکه تنها در افرادی به وجود می‌آید که از پاکی و ایمان برخوردارند و به همین دلیل، دسترسی به آن برای همه افراد ممکن نیست.
این قابلیت در فقه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا پایه‌گذار استنباط احکام شرعی و تطبیق آن‌ها بر مسائل روز جامعه است. این توانایی به فقیه اجازه می‌دهد تا به‌صورت مستقل و با در نظر گرفتن شرایط و مقتضیات زمان و مکان، به استنباط احکام بپردازد. بنابراین، ملکه اجتهاد نه تنها به خود فرد کمک می‌کند بلکه بر توسعه و پیشرفت فقه نیز تأثیرگذار است و به عنوان یک عامل کلیدی در پاسخ‌گویی به چالش‌های جدید در جوامع اسلامی عمل می‌کند.
