تداخل مسببات

و ثانيا توهّم كرده اند كه اسباب و مقدماتى كه به نظر ما رساننده به غاياتند، عينامانند خود غايات و مسببات از اختيار ما بيرون هستند، و واقع در تحت قضاى حتمى مىباشند، و با چنين وضعى ديگر اختيار و تلاش و اكتساب، معنايى ندارد (چه ما سعىبكنيم و چه نكنيم قضاء و قدر اگر گذشته باشد، هم مقدمات و اسباب فراهم مى شود وهم به دنبالش نتايج و مسببات موجود مى شوند).

يعنى ملك مطلق آن روز حقى است ثابت براى رحمان، چون آن روز ديگر تمامى اسباب ازكار افتاده، و روابطى كه بين آنها و مسببات بود گسيخته مى گردد، و در چند جا از اينكتاب مكرر گذشت كه: مراد از اينكه آن روز ملك براى رحمان مى شود، اين است كه آن روزبراى همه ظاهر مى شود كه ملك وحكم تنها از آن خدا بوده و بس، و هيچ يك از اسباب برخلاف آنچه مردم مى پنداشتند استقلالى از خود نداشتند.