در دوران اقامت مسلمانان در مکه مکرمه، وضعیت اقتصادی آنان با چالش‌های جدی مواجه بود. تحریم‌های اقتصادی اعمال‌شده از سوی مشرکان و بدرفتاری‌های پیوسته، مانع از کسب درآمد مکفی و شایسته برای آنان می‌شد. این شرایط دشوار، زندگی را بر مسلمانان سخت کرده بود؛ به گونه‌ای که بسیاری از امکانات اولیه معیشتی محروم بودند. در پی تصمیم به هجرت به مدینه منوره، مسلمانان به دلیل ضرورت حفظ پنهانی عملیات هجرت و جلوگیری از هرگونه ردیابی، ناچار شدند تمام دارایی‌های شخصی خود را در مکه رها کنند و با دستانی خالی راهی دیار جدید شوند. این امر، بیانگر اوج فداکاری و ایثار آنان در راه حفظ ایمان و تعهد به رسالت اسلامی بود.
با ورود به مدینه، مهاجران در جوار مسجد نبوی اسکان یافتند. پیامبر اکرم (ص) با درایت و تدبیر مثال‌زدنی خود، بلافاصله طرح‌های جامع و مؤثری را برای بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی این گروه آغاز نمودند. اقدامات ایشان شامل ایجاد فرصت‌های شغلی، برقراری عدالت اقتصادی و تشویق به تولید و کارآفرینی بود. این برنامه‌ریزی‌های حکیمانه، ثمرات مبارکی در پی داشت؛ به طوری که در مدت کوتاهی، رفاه نسبی برای تمامی مهاجران فراهم گشت. آنان نه تنها توانستند نیازهای اولیه خود را تأمین کنند، بلکه با گذشت زمان، صاحب مسکن، شغل پایدار و درآمدهای مناسبی شدند.
این تحولات اقتصادی مثبت، به گونه‌ای بود که مسلمانان مدینه، علاوه بر تأمین مخارج زندگی خویش، دارای مازاد درآمد نیز گردیدند. رشد و توسعه اقتصادی جامعه اسلامی تا آنجا پیش رفت که در سال نهم هجری، با ثبات و تمکن مالی قابل توجهی که به دست آورده بودند، مشمول حکم الهی پرداخت زکات شدند. این رویداد، نشانه‌ای روشن از موفقیت چشمگیر سیاست‌های اقتصادی پیامبر (ص) و تحقق عدالت و رفاه در جامعه نوپای اسلامی بود. همچنین، یادآور می‌شود که واژه "اقتصاد" در زبان عربی به معنای اعتدال و میانه‌روی است و در اصطلاح، به مطالعه و تخصیص بهینه منابع کمیاب فیزیکی و انسانی در راستای پاسخگویی به خواسته‌های نامحدود انسانی می‌پردازد.
