بلدیّه، واژهای است در ترکی، عربی، فارسی و دیگر زبانهای سرزمینهای اسلامی که به تشکیلات نوین ادارۀ شهر به شیوۀ اروپایی اشاره دارد. این نهاد در مقابل شکلهای متقدم سازمان شهری در جهان اسلام قرار میگیرد و نمادی از تحوّلات اداری و مدیریتی در دورۀ تجدد است. در این مقاله، به بررسی سیر تکوین و تحوّل تشکیلات بلدیّه در کشورهای اسلامی، از آغاز شکلگیری تا دوران معاصر، پرداخته میشود.
اصطلاح بلدیّه نخست در دورۀ عثمانی و در چارچوب اصلاحات موسوم به تنظیمات پدید آمد. در این دوره، نهادها و خدمات شهری به سبک غربی بهعنوان بخشی از برنامههای نوسازی دولت عثمانی وارد شد. این مفهوم بهتدریج در دیگر کشورهای اسلامی، از جمله ایران و کشورهای عربی، گسترش یافت و جایگزین ساختارهای سنتی مدیریت شهری گردید.
با گذر زمان، تشکیلات بلدیّه در جهان اسلام دستخوش تحوّلات گستردهای شد و متناسب با شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هر کشور، سازوکارهای متفاوتی را تجربه کرد. امروزه شهرداریها بهعنوان نهادهای محوری در ادارۀ امور شهرها، وظایف متعددی از جمله ارائهی خدمات عمومی، برنامهریزی شهری و بهبود کیفیت زندگی شهروندان را بر عهده دارند. بررسی این تحوّلات، نمایانی از چگونگی تعامل جهان اسلام با مدرنیته و نوسازی نهادهای حکمرانی است.