باران‌گیر واژه‌ای مرکب در زبان فارسی است که به سازه‌ای سرپوشیده اشاره دارد. این سازه با هدف اصلی فراهم آوردن پناهگاهی در برابر ریزش باران طراحی و ساخته می‌شود. مفهوم باران‌گیر در لغت‌نامه‌هایی چون آنندراج و دِمزن به عنوان سایبانی تعریف شده که مانع رسیدن قطرات باران به افراد یا اشیاء زیر آن می‌گردد. این واژه، در بطن خود، کارکرد حفاظتی و تمایز میان فضای باز و فضای امن را تداعی می‌کند.
کاربردها و مثال‌های تاریخی
در معماری سنتی و نوین، اشکال مختلفی از باران‌گیر را می‌توان مشاهده کرد. یکی از این اشکال، "ساباط" است که در متن "ناظم الاطباء" به آن اشاره شده؛ ساباط به راهرو یا سایبان سرپوشیده‌ای اطلاق می‌شود که معمولاً در جلوی بناهای عمارت‌دار ساخته می‌شد تا ضمن محافظت از ورودی ساختمان در برابر عوامل جوی، فضایی برای استراحت کوتاه یا انتظار نیز فراهم آورد. این سازه‌ها نه تنها جنبه عملکردی داشته‌اند، بلکه در زیبایی‌شناسی و الگوی شهرسازی نیز نقش ایفا کرده‌اند و به ایجاد فضاهای شهری دلپذیرتر کمک نموده‌اند.
مفاهیم مرتبط و بسط معنایی
با ارجاع به باران‌گریز در برخی منابع، می‌توان این مفهوم را بسط داد. باران‌گریز نیز به سازه‌ها یا عناصری اطلاق می‌شود که هدفشان دور کردن یا دفع اثرات باران است، چه از طریق هدایت آب‌های سطحی و چه با ایجاد مانع. درک این واژگان و مفاهیم مرتبط، به ویژه در متون کهن و معماری سنتی، به ما در فهم بهتر چگونگی تعامل انسان با محیط زیست و تلاش او برای ایجاد آسایش و ایمنی در برابر طبیعت کمک می‌کند. این سازه‌ها، نمادی از هوشمندی و خلاقیت انسان در مواجهه با چالش‌های اقلیمی به شمار می‌روند.