دانشنامه اسلامی
قیاس استثنایی، مرکب از یک قضیه شرطیه و یک قضیه حملیه است. و از آنجا که قضیه شرطیه بر دو قسم (شرطیه متصله و شرطیه منفصله) است قیاس استثنایی هم به تبع آن، دو قسم پیدا می کند: هر گاه مقدمه اول قیاس استثنایی، قضیه شرطیه متصله باشد آن را "قیاس استثنایی متصله" (یا قیاس استثنایی اتصالی) می گویند. و هرگاه مقدمه اول، قضیه شرطیه منفصله باشد آن را "قیاس استثنایی منفصله" (یا قیاس استثنائی انفصالی) می گویند.
اقسام شرطیه منفصله
قضیه شرطیه منفصله بر سه قسم است:۱. منفصله حقیقیه: قضیه ای که هم اجتماع، و هم ارتفاع طرفین قضیه (مقدم و تالی) ممکن نیست.۲. منفصله مانعةالجمع: قضیه ای که فقط اجتماع طرفین قضیه (مقدم و تالی) ممکن نیست، اما ارتفاع هر دو جایز است.۳. منفصله مانعةالخلوّ: قضیه ای که فقط ارتفاع طرفین قضیه (مقدم و تالی) ممکن نیست، اما اجتماع هر دو جایز است. قیاس استثنائی منفصل هم به تبع قضیه شرطیه منفصله بر سه قسم است:
صور منتج در منفصل حقیقی
قیاس استثنائی منفصل حقیقی: هر ۴ صورت متصور در این قسم، منتج است:۱. از وضع مقدم، رفع تالی استنتاج می شود، مثل: "این جسم یا بسیط است یا مرکب، لیکن بسیط است، پس مرکب نیست".۲. از رفع مقدم، وضع تالی استنتاج می شود، مثل: "این جسم یا بسیط است یا مرکب، لیکن بسیط نیست، پس مرکب است".۳. از وضع تالی، رفع مقدم استنتاج می گردد، مثل: "این جسم یا بسیط است یا مرکب، و لیکن مرکب است، پس بسیط نیست".۴. از رفع تالی، وضع مقدم استنتاج می گردد، مثل: "این جسم یا بسیط است یا مرکب، و لیکن مرکب نیست، پس بسیط است".
صور منتج در منفصل مانعةالجمع
...
