دانشنامه اسلامی
قضیه محصوره، مقابل قضیه مهمله قرار می گیرد. و این هر دو، مقابل قضیه شخصیه (و قضیه طبیعیه) قرار می گیرند.در قضیه حملیه، اگر حکم مذکور برای موضوع کلی (قابل صدق بر افراد متعدد)، به اعتبار افراد و مصادیق آن باشد، و کمیّت افراد موضوع، معیّن نشده باشد، آن را "قضیه حملیه مهمله" گویند. و اگر کمیّت افراد موضوع معیّن شده باشد، آن را "قضیه حملیه محصوره" خوانند.و اما در قضیه شرطیه، اگر کمیّت ازمان و حالات ثبوت یا نفی اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی، معیّن نشده باشد، آن را "قضیه شرطیه مهمله" گویند. و اگر کمیّت مذکور، معیّن شده باشد، آن را "قضیه شرطیه محصوره" می نامند. الفاظی که بیان گر کمیّت موضوع قضیه حملیه، یا کمیّت ازمان و حالات اتصال یا انفصال مقدّم و تالی در قضیه شرطیه هستند، "سور" نامیده می شوند. و قضیه محصوره را به همین مناسبت، "قضیه مسوره" هم می گویند.
اقسام حملیه و شرطیه محصوره
هر یک از قضایای حملیه و شرطیه محصوره، به لحاظ کمّ (کلیّت و جزئیت) بر دو قسم است: قضیه جزئیه و قضیه کلیه. و هر یک از این دو یا موجبه است و یا سالبه. بنابراین مجموع قضایای محصوره حملیه و شرطیه، ۸ قسم می شود. البته اگر اقسام قضیه شرطیه (شرطیه متصله و منفصله با اقسام فرعی آنها) هم لحاظ گردد، اقسام زیادی پیدا می شود. ۸ قسم مذکور، به شرح ذیل است: ۱. قضیه حملیه موجبه کلیه: دلالت بر ثبوت محمول برای همه افراد موضوع می کند، مثل: "هر انسانی ناطق است"؛۲. قضیه حملیه موجبه جزئیه: دلالت بر ثبوت محمول برای بعضی افراد موضوع می کند، مثل: "بعضی انسان ها نویسنده هستند"؛۳. قضیه حملیه سالبه کلیه: دلالت بر سلب محمول از همه افراد موضوع می کند، مثل: "هیچ انسانی جماد نیست"؛۴. قضیه حملیه سالبه جزئیه: دلالت بر سلب محمول از بعضی افراد موضوع می کند، مثل: "بعضی انسان ها نویسنده نیستند"؛۵. قضیه شرطیه موجبه کلیه: دلالت بر ثبوت اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در هر زمان و شرایطی می کند، مثل: "همیشه اگر خورشید طلوع کند روز است"؛۶. قضیه شرطیه موجبه جزئیه: دلالت بر ثبوت اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در بعضی زمان ها و حالات می کند، مثل: "گاهی اوقات چنین است که اگر آسمان ابری باشد هوا سرد است"؛۷. قضیه شرطیه سالبه کلیه: دلالت بر نفی اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در هر زمان و شرایطی می کند، مثل: "گاهی اوقات چنین نیست که اگر آسمان ابری باشد هوا سرد باشد"؛۸. قضیه شرطیه سالبه جزئیه: دلالت بر ثبوت اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در بعضی زمان ها و حالات می کند، مثل: "هیچ گاه چنین نیست که اگر خورشید طلوع کند شب باشد".
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.• ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).• جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق.• مظفر، محمدرضا، المنطق.
...
