دانشنامه اسلامی
از لابه لای منابع منطقی می توان اموری را به عنوان شرایط مقدمات برهان استخراج کرد: ۱. اولیت مقدمات برهان: یعنی در هر یک از مقدمات، حمل محمول بر موضوع، بدون واسطه باشد. ۲. تقدم مقدمات برهان: یعنی مقدمات برهان بر نتایج خود تقدم داشته باشد. اقدمیت و تقدم، یا به لحاظ خارج و عالم واقع است (تقدم طبعی مقدمات)، و یا به حسب عقل و عالم ذهن (تقدم عقلی مقدمات). تقدم عقلی، یا به لحاظ زمان است (تقدم زمانی مقدمات)، و یا به لحاظ معرفت و تصدیق (تقدم معرفتی مقدمات). تقدم به حسب عقل که شامل تقدم معرفتی مقدمات و تقدم زمانی آنها می شود، از شروط مقدمات هر دو قسم برهان (انّی و لمّی) است، اما شرط تقدم خارجی و طبعیِ مقدمات اختصاص به برهان لمّی دارد. ۳. تناهی مقدمات برهان به اولیات: برهان قیاس است و قیاس، حد وسط بین حد اکبر و حد اصغر است و واسطه بین دو حد نمی تواند بی نهایت باشد، چرا که تسلسل لازم می آید. ۴. ذاتیت مقدمات برهان: یعنی محمول در هر یک از مقدمات، ذاتی موضوع باشد. ذاتی باب برهان، مجموع مرکب از ذاتیات باب ایساغوجی (کلیات خمس) و اعراض ذاتی (مورد استعمال در علوم برهانی) است. ۵. ضروریت مقدمات برهان: یعنی در هر مقدمه ثبوت محمول برای موضوع، به حسب ذات یا به حسب وصف، ضرورت داشته باشد. ۶. کلیت مقدمات برهان: یعنی در هر مقدمه محمول بر همه اشخاص و مصادیق موضوع در همه زمان ها به حمل اوّلی و بدون واسطه حمل شود. ۷. یقینیت مقدمات برهان: یعنی مقدمات برهان از صنف قضایای یقینی (اوّلیات، فطریات، مشاهدات، تجربیات، متواترات و حدسیات) باشد.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.• قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا.
۱. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۷۸.
...
