دانشنامه اسلامی
واژه عصمت از ماده «عَصَمَ» در لغت به معنای «منع» و «حفظ» و نگهداشتن و مانع شدن و پیشگیری از ناملایمات است و در اصطلاح، به نیرویی در وجود انسان گفته می شود که دارنده آن را با قدرت داشتن بر انجام آن از گناه، خطا و اشتباه باز می دارد. با توضیح یاد شده، روشن می شود که عصمت بر دو نوع است:۱. عصمت از گناه؛ یعنی معصوم کسی است که با اختیار و قصد، مرتکب گناه نمی شود؛۲. عصمت از خطا و اشتباه؛ یعنی معصوم، افزون بر ترک گناه، از خطا و اشتباه هم مصون باشد. مصونیت پیامبران از گناه و خطا، به طور اجمال، از سوی همه ی مسلمانان، بلکه همه صاحبان ادیان و ملل پذیرفته شده است، ولی در ویژگی های آن، آرا و نظریه های گوناگونی وجود دارد که در نوشتار حاضر، مجال بیان آن ها نیست.شیعه معتقد است که پیامبر باید از همه ی گناهان، چه صغیره و چه کبیره، چه عمدی و چه سهوی، چه پیش از نبوت و چه پس از آن، معصوم باشد.
دلایل عصمت
متاسفانه در کتب مشهور اهل سنت، باورهای ناروایی در این زمینه درباره ی پیامبران وجود دارد که برخی از آن موارد و پاسخ آن ها را علامه ی حلی (قدس سره) در کتاب نهج الحق و کشف الصدق تحت عنوان «عصمة الانبیاء» بیان کرده است.
← دلیل اول
سوال: از آنچه گفته شد، لزوم عصمت پیامبران از هرگونه گناه و خطایی روشن شد؛ اما آیا این عصمت و مصونیت از خطا و گناه، امری ارادی و در اختیار معصومان (علیهم السّلام) است یا آن که نیرویی خدادادی بوده و در نتیجه هیچ گونه افتخاری برای آن ها به شمار نمی رود؟در پاسخ می گوییم: عصمت از گناه و معصیت، به طور کامل اختیاری و با اراده ی معصومان (علیهم السّلام) است؛ اما عصمت و مصونیت از اشتباه و فراموشی و مانند آن، نیرویی است خدادادی که بر اساس شایستگی فردی و اهمیت رسالت الهی، به معصومان (علیهم السّلام) داده شده است؛ گرچه بعید نیست بگوییم: عقل و حواس سالم و کامل معصومان (علیهم السّلام) به اندازه ای بوده که هیچ گاه گرفتار فراموشی، غفلت، اشتباه و امثال آن ها نمی شدند، و این مرحله از عصمت نیز به طور کامل اختیاری بوده و جبری در کار نبوده است؛ همان گونه درباره ی انسان عاقل و دارای حواس سالم، هیچ گاه تصوّر نمی شود که بر اثر فراموشی و یا غفلت، به خوردن کثافت ها و آشغال های موجود در زباله دانی ها، اقدام کند و یا پزشک ماهری که از آلودگی آب حاصل از شستن لباس های بیماران آگاهی کامل دارد، از آن آب بیاشامد؛ بنابراین، عصمت، چه نسبت به گناه و چه نسبت به اشتباه، از اختیار و اراده ی معصومان (علیهم السّلام) بیرون نیست.البته عصمت دارای مراحل و درجه هایی است که ممکن است شخص معصوم پس از گذرانیدن آن ها به اختیار و اراده ی خود، و به لطف پروردگار به درجات بالاتری دست یابد؛ چنان که وجود چنین مقامی از عصمت، از برخی آیات قرآن نیز استفاده می شود: «اِنَّما یُرِیدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»
جایگاه مقام عصمت
...
