دانشنامه اسلامی
اصل وی از روستای خارزنگ از توابع بشت در حوالی نیشابور است . از زندگی او به رغم شهرتی که در زمان حیات کسب کرد، اطلاعات بسیار اندکی در دست است . وی پیشوای ادیبان خراسان در عصر خود بود و چون پس از ۳۳۰ق /۹۴۲م به حج رفت ، علمای زمان از جمله ابوعمر زاهد و مشایخ عراق به پیشوایی او در دانش اعتراف کردند؛ هنگامی هم که به بغداد رفت ، مردم آنجا از دانش فراوان او در زمینه لغت ، شگفتی نمودند و وی در پاسخ گفت : من «میان دو عرب ِ بشت و طوس » زیسته ام . بشتی از محمد بن ابراهیم بوشنجی حدیث آموخته ، و حاکم نیشابوری از او روایت کرده است .
آثار وی
کتاب ِ تفسیر ابیات ادب الکاتب ، التفصلة و التکمله را از او دانسته اند به گفته ازهری قصدِ بشتی از تالیف التکمله، تکمیل کتاب العین خلیل بوده ، و وی در آغاز این اثر از آثار کسانی چون اصمعی ، ابوعبیده ، ابوعبید، ابن سکیت ، فراء، ابن اعرابی و اخفش به عنوان مآخذ آن یاد کرده است .
پیش بینی انتقاد از خود
بشتی خود آگاه بود که برخی درصدد انتقاد از کتاب وی برخواهند آمد؛ چه ، وی مطالبی را بدون استماع از عالمان ، به آنان اسناد داده است . او در دفاع از خود می نویسد: روایت کردن و استناد جستن به کتب علما از اعتبار آن کس که صحیح و فصیح را از سقیم و رکیک باز می شناسد، نمی کاهد. آنگاه برای اثبات نظر خود، از ابوتراب و قتیبی نام می برد که با وجود فاصله زمانی ، از عالمان قبل از خود روایت کرده اند. اما ازهری او را به ایجاد تحریف و اخلال در اصول و مفاهیم عربی متهم کرده ، ادعای وی را در توانایی تشخیص صحیح از سقیم و رکیک از فصیح ، باطل می داند. از دیدگاه او، دانش بشتی - چنانکه خود اذعان کرده است - از رهگذر کتاب ها حاصل شده ، و پیداست که چنین دانشی ، در معرض تحریف و اشتباه قرار دارد. وی آنگاه ، برخی تحریف ها و تفسیرهای نادرست بشتی را از کلمات عربی شاهد می آورد و از دانش پژوهان می خواهد که به آنچه وی در تألیفش آورده است ، فریفته نشوند.
