دانشنامه اسلامی
کتاب، در بر گیرنده نمطهای چهار، پنج، شش، هفت و هشتم اشارات است و در پایان هر نمطی، تعلیقه ی باغنوی ذکر شده است.
برای آشنایی با روش صاحب محاکمات و صاحب تعلیقات، چند نمونه از مطالب مورد بحث را، در برخی از نمطها، ذکر می کنیم: 1- نمط چهارم(وجود و علل آن): صاحب محاکمات، مراد از وجود را وجود مطلق و مراد از علل وجود را وجودات خاصه می داند با این استدلال که وجود مطلق، به گونه تشکیکی بر وجودات خاص حمل می گردد، پس امری ذاتی برای آنها نیست، چون تفاوت و تشکیک در امر ذاتی (ماهیت و اجزای آن) محال است، بنا بر این وجود مطلق، امری عارضی برای وجودات خاص است ناگزیر نیازمند به آنها و معلول برای آنها می باشد؛ در مقابل، صاحب تعلیقات، می گوید: مراد، این نیست که وجودات خاص، علت برای وجود مطلقند، بلکه مقصود این است: از آن جا که وجود مطلق، نسبت به وجودات خاص عارضی است و عروض هر امر عارضی بر شیء دیگر، نیازمند به علت می باشد، پس وجود مطلق در عروضش بر وجودات خاص، محتاج به علت است، اما اینکه آیا علت همان وجودات خاصند یا غیر آنها، اثری از آن در نمط چهارم و در کلام شارح وجود ندارد.
2- نمط پنجم(الصنع و الابداع): صاحب محاکمات، این عقیده برخی از متکلمین را که می گویند: «احتیاج مفعول به فاعل، در اصل وجود است نه در بقا، چنان که بنا در بقای خود به بنّا نیازمند نیست» نقل می کند و می گوید: بنّا، فاعل بنا نیست، بلکه میل هایی قسری را در سنگ ها و سایر آلات ایجاد می کند و آنها را بر اساس آن میل ها حرکت می دهد و با ترتیبی خاص بر روی هم می چیند؛ این ترتیب و شکل حاصل شده، همان بنا است و در این میان بنّا سبب حرکات آلات و ابزار است و حرکات مزبور، معدات حصول بنایند، پس بنّا سبب معدات بنا است نه فاعل بنا؛ در مقابل، صاحب تعلیقات می گوید: بر فرض که آن میل ها حقیقتا در سنگ ها و سایر آلات تحقق یابند، بنّا فاعل آنها نیست بلکه فاعل آنها و حرکات تابع آنها، طبیعت شیء مقسور است، بنا بر این اظهر این است که گفته شود: فاعل همه حوادث، خداوند است و بنّا یکی از شرایط فلان حادثه به اعتبار وجود آن در زمان اول می باشد.
به طور کلی پاره ای از مطالب مطرح شده در نمطهای کتاب، فهرست وار عبارتند از: 1- نمط چهارم: محسوس؛ یعنی موجودی که دارای مکان و وضع می باشد که یا جسم است یا جسمانی؛ نقد نظریه کسانی که موجود را منحصر در جسم یا جسمانی می دانند، از طریق استدلال نمودن با محسوس برای اثبات وجود غیر محسوس و از طریق استدلال با علایق محسوس از قبیل عشق و غضب و خجالت که اعتراف به محسوسات، لازمه اش اعتراف، بدانها نیست، در حالی که وجود این علایق قابل انکار نمی باشد؛ بحثی راجع به مثلث و اینکه مثلث دارای ماده نیست؛ هر شیء ممکنی، ماهیت و وجودی دارد که با هم مغایرند، ناگزیر از جهت ماهیت، دارای عللی و از لحاظ وجود نیز دارای عللی است، پس علت، یا علت ماهیت است یا علت وجود؛ بیان تفاوت بین ذات شیء و وجود آن در خارج... نمونه ای از تعلیقات باغنوی در ذیل این نمط، در بالا ذکر شد.
[ویکی فقه] الالهیات من المحاکمات بین شرحی الاشارات (کتاب). «الهیات المحاکمات مع تعلیقات الباغنوی»، بخشی از کتاب محاکمات، همراه با حواشی ملا میرزا جان باغنوی شیرازی و به زبان عربی است.
کتاب «المحاکمات بین شرحی الاشارات»، اثر قطب الدین رازی است که در قرن هشتم هجری، به زبان عربی تالیف گردیده است. این کتاب، به انگیزه قضاوت بین شرح فخر رازی و شرح خواجه نصیر الدین طوسی بر اشارات ابن سینا (که اولی به نقد وی نشسته و دومی به دفاع از او برخاسته)، نوشته شده است و باغنوی، تعلیقاتی بر آن نگاشته است و از آن جا که باغنوی، در اصول، اشعری مذهب بوده، جانب فخر رازی را گرفته تا مبانی بعضا نامعقول اشاعره را از آسیب برهاند.
ساختار کتاب
کتاب، در بر گیرنده نمطهای چهار، پنج، شش، هفت و هشتم اشارات است و در پایان هر نمطی، تعلیقه ی باغنوی ذکر شده است.
گزارش محتوا
برای آشنایی با روش صاحب محاکمات و صاحب تعلیقات، چند نمونه از مطالب مورد بحث را، در برخی از نمطها، ذکر می کنیم:
← وجود و علل آن
...
