دانشنامه اسلامی
یکی از شرایط تناقض آن است که دو قضیه در کمّ و کیف اختلاف داشته باشند؛ بنابراین نقیض قضیه کلیه، قضیه جزئیه است و برعکس؛ و نقیض موجبه، سالبه است و بر عکس. مثال: نقیض «هر کاسبی دوست خدا است»، می شود: «بعضی از کاسب ها دوست خدا نیستند» و نقیض «هیچ فلزی عایق نیست»، چنین می شود: «بعضی فلزها عایق اند».
ادله اشتراط اختلاف در کم
۱. دلیل اشتراط «اختلاف در کم» این است که امکان دارد دو قضیه کلیه هر دو کاذب باشند؛ مانند: هر حیوانی انسان است و هیچ حیوانی انسان نیست. این نوع قضایا را متضاد می نامند. همچنین دو قضیه جزئیه امکان دارد هر دو صادق باشند؛ مانند: بعضی عالمان بافضیلت اند و بعضی عالمان بافضیلت نیستند. این نوع قضایا را داخلتان تحت تضاد می نامند. به همین سبب تناقض در قضایای مهمله تحقق نمی یابد، زیرا مهمله در حکم جزئیه است.۲. دلیل اشتراط «اختلاف در کم» این است که اگر هر دو موجبه باشند و یا هر دو سالبه باشند جایز خواهد بود که هر دو قضیه صادق و یا کاذب باشند، در حالی که اجتماع دو قضیه متناقض در صدق و یا در کذب، محال است.
