هولاکوخان. [ هَُ ] ( اِخ ) هولاؤوبن تولی بن چنگیزخان مغول ، مؤسس سلسله ایلخانیان مغول در ایران و برادر کوچک منکوقاآن. از طرف برادر خود که در آن زمان بر ترکستان غربی و ایران و افغانستان و قسمتی از قفقاز فرمانروایی داشت مأمور دفع فرقه اسماعیلیه و امراء مستقل ایران گردید و به سال 651 هَ. ق. با 150 هزارتن سپاهی به ایران آمد و به سال 654 قلعه الموت و سایر قلاع اسماعیلیه را گرفت و ویران کرد و تمام ذخایر اسماعیلیه به تصرف وی درآمد و به سال 656 برای تسخیر بغداد حرکت کرد و آن شهر را در محاصره قرار داد. در این سفر اتابک ابوبکربن سعد اتابک فارس و خواجه نصیرالدین طوسی و عطاءالملک جوینی همراه وی بودند. مستعصم خلیفه عباسی که شکست خورده بود و قدرت پایداری نداشت با سه پسر خود و قریب سه هزار تن از بزرگان بغداد نزد هلاکو رفت. هلاکو دستور داد تمام مردم از شهر خارج شوند و همین که خارج شدند دستور داد همه را قتل عام کنند و در حدود هشتصدهزار تن کشته شدند. سپس شهربغداد را غارت کرد و خلیفه را با دو پسرش به قتل رسانید و فقط پسر کوچکش را بخشید و حکومت پانصدساله بنی عباس را منقرض کرد. سپس کوفه و نجف را گرفت و در شهر واسط چهل هزار تن را کشت. حلب و دمشق و الجزیره راهم در سالهای 657 و 658 هَ. ق. فتح کرد. آنگاه به آذربایجان رفت و مراغه را پایتخت خود قرار داد و خواجه نصیر طوسی را در آن شهر مأمور ساختن رصدخانه کردو خواجه به فرمان او زیج ایلخانی را ساخت. هولاکو در663 هَ. ق. در سن 48سالگی در آذربایجان درگذشت و جانشینان وی به نام ایلخانان ، قریب یک قرن در ایران حکومت کردند. رجوع به تاریخ گزیده و حبیب السیر شود.
دانشنامه آزاد فارسی
هولاکوخان (۶۱۴ـ۶۶۳ق) (یا: هولاگوخان) بنیانگذار (۶۵۴ـ۶۶۳ق) سلسلۀ ایلخانان ایران، پسر تولی خان. به دستور منگوقاآن ، خان بزرگ مغول ، در ۶۵۱ق به ایران لشکر کشید و با ویرانی قلعه های اسماعیلیه، حکومت آنان را ساقط کرد. در ۶۵۶ق بغداد را فتح کرد و المستعصم بالله ، آخرین خلیفه عباسی را کشت و خلافت عباسیان را برانداخت . سپس به ایران بازگشت و مراغه را به پایتختی انتخاب کرد و به دستور او خواجه نصیرالدین طوسی رصدخانه ای در این شهر ساخت. هولاکو در ۶۵۸ق حلب و دمشق را تصرف کرد، ولی در محل عین جالوت ـ واقع در فلسطین ـ از مصری ها شکست خورد و بسیاری از فرماندهان لشکر مغول به قتل رسیدند. هولاکو قبل از تلافی این شکست درگذشت . جانشینان هولاکو با عنوان ایلخانان در حدود۲۰۰ سال ، بر ایران حکومت کردند.
