دانشنامه اسلامی
ارج و قدر تعقل و تدبر در اسلام چنان است که عقل را «پیامبر باطنی» خوانده و کنار پیامبران ظاهری جای داده است. در نظرگاه اسلام اگر خردورزی پیش زمینه رفتار و کردار انسان شود، او را در مسیر رشد و تعالی قرار می دهد. بدین سان، آموزه های اسلامی- برخلاف آموزه های ادیان دیگر- راه شکوفایی و بالندگی پیروان خویش را در پیروی از عقل می داند. قرآن می فرماید: «بشارت بر بندگانی که گفته های گوناگون را می شنوند و نیکوترینشان را برمی گزینند.آنان همان کسانی اند که خداوند راهشان نموده است؛ (زیرا) آنان صاحبان خردند.» این پای فشاری بر خردگرایی چنین بر زبان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم آمده است:«من از نداری و تنگدستی بر امت خویش نمی ترسم. از این می ترسم که کژاندیشی و بی تدبیری کنند.» از میان مذاهب اسلامی، تشیع بیشتر بر خردورزی اهتمام دارد. در روایتی از امام علی علیه السّلام درباره خردورزی آمده است:«خداوند در سرشت فرشتگان ، خرد برنهاد بی شهوت، و در سرشت حیوانات، شهوت نهاد بی خرد، و در سرشت آدمیان هم شهوت نهاد و هم خرد. پس هر کس خرد بر شهوتش غالب آید، از فرشتگان برتر است، و هر کس شهوت بر خردش پیروز شود، از حیوانات فروتر است.»
دلایل تشیع برای خردورزی
از آیات قرآنی و روایات شیعی بر می آید که گاه موانعی پیش راه خردورزی قد بلند می کنند و انسان را از این نعمت بس بزرگ، بی نصیب می سازند. مهمترین آنها عبارتند از: خواهش های نفسانی ؛ عادات و سنت های نادرست ؛ خود پسندی و بی نیاز پنداشتن خویش از عقل ؛ همنشینی با نادانان و روی گردانی از خردمندان.
عوامل رشد خردورزی
...
