دماسنج

لغت نامه دهخدا

دماسنج. [ دَ س َ ] ( اِ مرکب ) ( اصطلاح فیزیک ) میزان الحراره. اسبابی برای اندازه گیری دما. هر یک از خواص فیزیکی یک ماده را که تابع دمای آن باشد می توان برای اندازه گیری دما بکار برد، از آن جمله است حجم یک مایع یا گاز در تحت فشار ثابت فشار یک گاز در صورت ثابت بودن حجم آن ، مقاومت برقی یک جسم هادی ، خواص گرمای برقی و غیره. دماسنج معمولی جیوه ای مبتنی بر انبساط ظاهری جیوه با ازدیاد دماست ، و اساساً مرکب از لوله نازکی است که یک انتهایش بسته است و انتهای دیگرش به مخزن یا حبابی منتهی می شود، مخزن و قسمتی از لوله محتوی جیوه است. مدرج کردن اسباب بر اساس درجه بندی دماست ، مثلاً در درجه بندی رایج صدبخشی مخزن و لوله را یک بار در یخ مذاب فرومی برند و نقطه تعادل سطح جیوه را صفر ( 0 ) نشان میکنند، سپس مخزن و لوله را در بخار آب جوشان در تحت فشار جو فرومی برند و سطح تعادل را 100 نشان میکنند، بالاخره فاصله بین درجات 0 تا 100 را به 100 قسمت متساوی تقسیم می کنند. بر حسب بالارفتن یا پایین آمدن دما، سطح جیوه در لوله بالا یا پایین میرود و درجه تغییر تعادل سطح جیوه دما را نشان می دهد. در اندازه گیری دماهای پست ، به جای جیوه ، الکل ، اتر یا تولوئن بکار می برند. دماسنجهای گازی دمارا به وسیله تغییراتی که به سبب تغییرات دما عارض حجم گازی که فشارش ثابت است می شود، اندازه میگیرند. دماسنج بیشینه ای دماسنجی است که پس از سرد شدن هم درجه نظیر حد اعلایی را که دما به آن رسیده است نشان میدهد، دماسنج طبی که معمولاً آن را درجه می خوانند و درجات آن از ْ32 تا ْ44 صدبخشی ( در حدود دمای بدن در حال عادی ) است و هر درجه ای به 10 عشر تقسیم شده است ،از اقسام دماسنج بیشینه ای است. از جنبه تاریخی ، گالیله و سانکتوریوس دماسنجهایی اختراع کردند. متجاوز از یک قرن بعد، سه نوع دماسنج فارنهایت ، رئومور، و سلسیوس یا صدبخشی اختراع شد، که هنوز رایج ترین دماسنجهاست. اولی را فارنهایت ( به سال 1714 م. ) و دومی را رئومور ( به سال 1730 م. ) و سومی را سلسیوس اختراع کرد ( احتمالاً در 1742 م. ). ( از دایرةالمعارف فارسی ).

فرهنگ معین

(دَ. سَ ) (اِ. ) میزان الحراره ، آلتی جهت اندازه گرفتن درجة حرارت .

فرهنگ عمید

آلتی که درجۀ حرارت را معین کند، میزان الحراره، ترمومتر.

فرهنگ فارسی

آلتی که درجه حرارت رامعین کند، میزان الحراره
میزان الحراره

دانشنامه عمومی

دماسنج یا ترمومتر ( به فرانسوی: Thermomètre ) وسیله ای است که دما یا گرادیان دما ( درجه گرم یا سرد بودن یک جسم ) را اندازه گیری می کند. هر دماسنج دارای دو عنصر مهم است: ( ۱ ) یک سنسور دما ( به عنوان مثال حباب جیوه در دماسنج جیوه ای یا سنسور بیرومتریک در دماسنج مادون قرمز ) که با تغییر دما در آنها تغییراتی ایجاد می شود. و ( ۲ ) روشی برای نمایش این تغییرات به صورت یک مقدار عددی ( به عنوان مثال مقیاس مرئی که در دماسنج جیوه ای روی شیشه علامت گذاری شده است یا نمایشگر دیجیتال در مدل مادون قرمز ) . دماسنج ها به طور گسترده ای در فناوری و صنعت برای پایش فرایندها استفاده می شوند. همچنین در اندازه گیری، پزشکی، و تحقیقات علمی کاربرد فراوانی دارند.
اختراع اولین دماسنج معتبر معمولاً به پزشک ایتالیایی سانتوریو سانتوریو ( سنکتوریوس، ۱۵۶۱–۱۶۳۶ ) نسبت داده می شود، اما استانداردسازی آن در طول قرن ۱۷ و ۱۸ به پایان رسید. در دهه های اول قرن هجدهم در جمهوری هلند، دانیل گابریل فارنهایت با دو موفقیت، انقلابی در تاریخ دماسنجی ایجاد کرد. وی دماسنج جیوه ای ( اولین دماسنج پرکاربرد، دقیق و کاربردی ) و مقیاس فارنهایت ( اولین مقیاس درجه حرارت استاندارد که به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت ) را اختراع کرد.
دماسنج ها را می توان به صورت تجربی یا مطلق توصیف کرد. دماسنج های مطلق توسط مقیاس دمای مطلق ترمودینامیکی به صورت عددی کالیبره می شوند. به صورت کلی دماسنج های تجربی لزوماً با دماسنج های مطلق از نظر اندازه گیری مقیاس عددی کاملاً مطابقت ندارند، اما برای اینکه بتوان آنها را یک دماسنج نامید باید با دماسنج های مطلق و با یکدیگر، طبق شرایط زیر مطابقت داشته باشند: با داشتن دو جسم مجزا و در حالت تعادل ترمودینامیکی ایزوله از هم، همه دماسنج ها باید بتوانند تشخیص دهند دمای کدام یک از دیگری بالاتر یا با هم مساوی است. برای هر دو دماسنج تجربی، نیازی نیست که رابطه بین قرائت مقیاس عددی آنها خطی باشد، اما این رابطه باید کاملاً یکنوا باشد. این امر یک ویژگی اساسی دما و دماسنج است.
انواع مختلفی از دماسنج تجربی بر اساس ویژگی های مواد وجود دارد. بسیاری از دماسنج های تجربی بر اساس رابطه بین فشار، حجم و دمای مواد دماسنجی کار می کنند. به عنوان مثال، جیوه هنگام گرم شدن منبسط می شود. هر ماده ای که بر اساس این رابطه برای دماسنجی استفاده می شود، باید دارای ویژگی های زیر باشد:

دانشنامه آزاد فارسی

دماسنج (thermometer)
اسباب اندازه گیری دما. دماسنج ها انواع گوناگونی دارند که برای اندازه گیری دما در گستره های متفاوت و با دقت های گوناگون طراحی شده اند و هریک از آثار فیزیکی متفاوتی برای اندازه گیری دما استفاده می کنند. در دماسنج شیشه ای معمولی، مانند آن هایی که با الکل یا جیوه پر شده اند، از خاصیت انبساط مایع استفاده می شود. دماسنج گازی دقیق تراست و در آن از اثر دما بر فشار گازی با حجم ثابت استفاده می شود. دماسنج مقاومتی بر مبنای تغییر مقاومت یک رسانا، مانند سیمی از جنس پلاتین، بر اساس تغییر دما کار می کند. ترموکوپل نوعی دماسنج الکتریکی است. همچنین، تغییر دما را به شیوۀ مکانیکی و با توجه به تغییر انحنای تسمۀ بی متال نیز نشان می دهند. تسمۀ بی متال معمولاً در ترموستات به کار می رود.