آل بویه (۹۳۴ – ۱۰۵۵) یک دودمان ایرانی و شیعه‌مذهب با ریشه‌های دیلمی است که در دوران پس از اسلام بر نواحی جنوبی و غربی ایران و نیز بر عراق حکومت کردند. این سلسله از روستای آل بویه واقع در ارتفاعات املش در گیلان به پا خاسته و خود را از نوادگان ساسانیان می‌دانستند.
تاریخچه و بنیان‌گذاران
آل بویه به عنوان اولین دودمان ایرانی پس از سلطه اعراب، بغداد را در سال ۹۴۵ میلادی فتح کرد. بنیان‌گذاران این سلسله، سه برادر به نام‌های علی، حسن و احمد بودند که در سپاه ماکان بن کاکی خدمت می‌کردند. این سه برادر به ترتیب مناطق مختلفی را فتح کردند:
علی: اصفهان و فارس را فتح کرد.
حسن: منطقه جبال را تصرف کرد.
احمد: کرمان و خوزستان را تسخیر کرد و در نهایت به بغداد وارد شد.
در سال ۹۴۶ میلادی، احمد توانست خلیفه عباسی المستکفی را سرنگون کند و المطیع را به جای او بگذارد. بدین ترتیب، این سلسله بر خلافت بغداد تسلط یافتند و عنوان امیرالامرا را به خود اختصاص دادند. حکومت آن‌ها حدود ۱۱۰ سال به طول انجامید و تثبیت آن‌ها حدود ۱۲ سال زمان برد.
ویژگی‌ها و دستاوردها
آل بویه نه تنها در زمینه نظامی، بلکه در توسعه فرهنگ و مذهب شیعه نیز نقش مهمی ایفا کردند. آن‌ها مراسم عزاداری ماه محرم را در بغداد رواج دادند و مقام نقابت علویان را تأسیس کردند. در زمان رکن‌الدوله، مذهب شیعه به رسمیت کامل رسید و بغداد به دو بخش شیعه‌نشین و سنی‌نشین تقسیم شد.
تبار و خاستگاه
این دودمان از دیلمیان بودند و سرزمین اولیه آن‌ها روستای بویه واقع در ییلاقات املش بود. برخی تاریخ‌نگاران نسب آن‌ها را به بهرام گور و ساسانیان نسبت می‌دهند. در مقابل، برخی دیگر به نقد این ادعا پرداخته و آن را ساختگی می‌دانند.
