منشور حکومت مدینه، به عنوان یک سند مهم، روابط رسول خدا (ص) را پس از مدت کوتاهی، که به عقیده برخی حدود پنج ماه است، مشخص کرد. در این عهدنامه، توافقی میان ایشان و یهودیان مدینه برقرار شد که در آن دین و دارایی یهودیان به رسمیت شناخته شد و از آنها خواسته شد که هیچ‌کس را در برابر پیامبر (ص) یاری نکنند و در صورت بروز مشکلات، به مسلمانان در حل آنها کمک نمایند. مسلمانان نیز در مقابل، متعهد به رعایت همین اصول شدند. با این حال، یهودیان به سرعت پیمان را شکستند و به مکر و نیرنگ علیه حکومت پیامبر (ص) روی آوردند. حضور قبایل و طوایف مختلف در مدینه نیز بر این وضعیت تأثیرگذار بود.
منشور حکومت مدینه
دانشنامه اسلامی
حضور قبایل مختلف و طوایف متعددی که در مدینه زندگی می کردند بر طبق سنتهای جاهلی، سبب نزاع و اختلاف بود. افزون بر آن، قبایل یهودی علاوه بر مسائل قبیله ای، تعارض تازه ای با مسلمانان پیدا کرده و بر زمینه های اختلاف وتعارض افزوده بودند. این اختلافات می بایستی از میان می رفت تا امکان تشکیل یک «دولت» فراهم شود. بعضی از این اختلافات عبارت بودند از »
تشکیل چنین دولتی که بتواند در محیطی با این تشتت، قدرت برتر خود را حفظ کند مشروط به ایجاد انسجام در میان مردم بود.در این میان، آنچه که اهمیت فراوان داشت، حل و فصل اختلافات نه در نزد رؤسا و متنفذان محلی بلکه ارجاع آنها به خدا و رسول بود. ایجاد چنین گرایشی در میان قبایلی که هیچ گاه دولتی راتجربه نکرده بودند، امری سخت بوده و نیاز به فرصتی طولانی داشت.
'پیمان عمومی که رسول خدا(ص) در همان سال نخست هجرت میان مسلمانان، یهودیان و مشرکان یثرب به امضا رساند، نخستین گام برای ایجاد قانون اساسی مبتنی بر قرآن به شمار می رفت. حرکتی که بعدها باید در طول تمدن اسلامی ادامه می یافت و سرمایه ای عظیم برای اندیشه سیاسی در این تمدن سترگ می شد.این سند به مثابه یک نظام نامه (منشور) است که اصول روابط خارجی و داخلی دولت جدید را تبیین می کرد.
برخی مدّعی اند که این نظام نامه یک سند نیست، بلکه عبارت است از چند سند و عهدنامه جداگانه که برخی پیوست همدیگر شده است. اینان معتقدند که این اسناد در دو مرحله نوشته شده است؛
به هر حال این سند متضمّن مسائل مهم و اساسی در زمینه روابط افراد در جامعه نوپای اسلامی است. به عنوان مثال مواردی را مورد توجّه قرار می دهیم؛
این قرارداد دارای ابعاد سیاسی و آثار حقوقی است. چنان که بر وضعیت سیاسی و اجتماعی، و حالت روانی، عاطفی، فکری، معیشتی و همه جنبه های زندگی، به طور عام تأثیر می گذارد.
یهودیان بنی قریظه، بنی نضیر و بنی قین قاع به حضور رسول خدا (ص) رسیدند و خواستار مداهنه شدند. پیامبر (ص) پذیرفت و عهدنامه ای برای آنان نوشت و شرایطی برای ایشان و برایشان قرار داد. از جمله: