ولایت

ولایت. [ وَ / وِ ی َ ] ( ع اِ ) ولایة. ( منتهی الارب ) ( قطر المحیط )( اقرب الموارد ). رجوع به ولایة شود. || حکومت و امارت سلطان. ( غیاث اللغات ). پادشاهی. ( مهذب الاسماء ). امارت و سلطان. ( اقرب الموارد )

(یا: ولاء) در لغت به معنای نزدیکی کامل دو چیز، دوستی، تصدی و صاحب اختیاری. در کاربرد قرآنی، بر دو گونه است: ولاء منفی، ولاء مثبت. ولاء منفی سرپرستی غیر مسلمانان بر مسلمانان است که از نظر قرآن کریم مذموم و مطرود است. ولاء مثبت (یا اثباتی) را نیز بر دو گونه دانسته اند: ولایت عام، ولایت خاص. ولایت عام ناظر بر محبت و وداد قلبی بین مسلمانان و نوعی تعهد و مسئولیت در زمینۀ حسن روابط آنان با یکدیگر است. ولایت خاص، ولایت اهل بیت (ع) است. ولایت در این معنا، بر چهار گونه است: ۱. ولایت محبت یا قرابت: به این معنا که اهل بیت خاندان پیامبرند و مردم توصیه شده اند نسبت به آن ها به طور خاص، علاوه بر آن چه ولایت عام اقتضا می کند، محبت بورزند و آن ها را دوست بدارند. این موضوع مورد تأکید قرآن و روایات اسلامی است و اختصاص به شیعیان نیز ندارد (جز ناصبی ها که دشمن اهل بیت اند). ۲. ولایتِ امامت و پیشوایی: به این معنا که دیگران باید آن ها را الگوی رفتار خویش قرار دهند و از آن ها پیروی کنند و دستورات دینی را از آن ها بیاموزند. به عبارت دیگر، زعامت و مرجعیت دینی. این مقام مستلزم عصمت است و چنین کسی قول و عملش سند و حجت است. این مقام در قرآن کریم برای پیامبر اکرم (ص) اثبات شده و بعد از وی به اهل بیت رسیده است. ۳. ولایتِ زعامت: یعنی حق رهبری اجتماعی و سیاسی. پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات خود زمام رهبری اجتماع را در دست داشت و زمامدار یا «ولیّ امر مسلمین» بود و پس از ایشان براساس دلایلی که اقامه شده به اهل بیت رسیده است که ریشۀ بحث خلافت میان شیعه و سنی است. ۴. ولایتِ تصرف یا ولایتِ معنوی: این نوع ولایت بالاترین مراحل ولایت است و آن، نوعی اقتدار و تسلط فوق العادۀ تکوینی است که براثر پیمودن راه کمال و رسیدن به مقام قرب حاصل می شود. چنین فردی که معنویت انسانی در وی متمرکز است، قافله سالار معنویات، مسلط بر ضمائر و شاهد بر اعمال و حجت زمان می شود و زمین هیچ گاه از ولیّی که حامل چنین معنویتی باشد، و به عبارت دیگر از «انسان کامل»، خالی نیست. این مفهوم از ولایت از مسائل عرفانی بلکه اساس عرفان است و البته از نظر تشیّع یک مسئلۀ اسلامی نیز هست و آن را باید محل التقای تشیّع و عرفان دانست. محققین براساس شواهد مسلم تاریخی نشان داده اند که عرفان آن را از تشیّع اقتباس کرده است. در فرهنگ تشیّع، مقاصد دینی در مسائل ظاهری زندگی و رفاه و سعادت اجتماعی خلاصه نمی شود بلکه در ورای این جهات، بُعد درونی و حیات باطنی قرار دارد که از طریق تهذیب نفس و با آشنایی با آخرین هدف یعنی ذات احدیت حاصل می گردد و آن همان مقامات و مراتب قرب و در نتیجه ولایت است. کسی که حامل درجات قرب و امیر قافله اهل ولایت بوده و رابطۀ انسانیت را با این واقعیت حفظ می کند در زبان قرآن «امام» نامیده می شود. امام یعنی کسی که از جانب خداوند برای پیشوایی راه ولایت اختیار شده و زمام هدایت معنوی را در اختیار گرفته است. نور ولایت که به دل های انسان ها می تابد، پرتوی است از کانون نوری که پیش اوست، و موهبت های دیگر، جوی هایی هستند متصل به دریای بیکرانی که نزد وی می باشد. در بینش تشیّع، یگانه راه رسیدن به ولایت و قرب و مقامات انسانی، طی طریق عبودیت است و طی این طریق به صورت کامل جز با عنایت معنوی و قافله سالاری انسان کامل که ولیّ و حجت خداست، میسر نیست. از این رو در روایات آمده است که «اسلام بر پنج چیز بنا شده است: نماز، زکاة، روزه، حج و ولایت و آدمی به هیچ چیز به مانند ولایت فراخوانده نشده است.». مکتب های عرفانی اهل تسنن این مقام را برای اولیا و مشایخ خود قائل اند اما شیعه آن را صرفاً به امامان معصوم و در زمان ما به امام غایب (عج) منحصر دانسته و آن حضرت را ختم ولایت می داند. نیز ← ولایت_(عرفان)؛ خاتم_
ولایت (عرفان). در اصطلاح عرفا، پس از آن که سالک به درجۀ نهایی سلوک رسید، به ولایت رسیده است و آن فنای از خود و بقای در حق است. ولایت بر دو گونه است: یا عام است که شامل همۀ مؤمنان و کافران می شود و یا خاص است که برگزیدگانی از مؤمنان را شامل می شود. برخی نیز ولایت را به چهار دسته تقسیم کرد ه اند: ولایت عظمی که مختص خاتم الانبیاست، دوم ولایت کبری که مخصوص سایر پیامبران است، سوم ولایت وُسطی که مخصوص اولیاء الله است، و چهارم ولایت صُغری که مخصوص مؤمنان و عارفان است. برخی به ولایت مطلقه و مقیده نیز معتقدند. صوفیان غیرشیعی ولایت مطلقه را مخصوص عیسی (ع) و شیعیان آن را مختص علی (ع) می دانند و اکثر صوفیان ولایت مقیده را به مشایخ خود اختصاص داده اند و شیعه آن را مخصوص حضرت مهدی (ع) می داند. نیز ← ولایت