در قرآن کریم، این اصطلاح به سُوَر یا آیاتی اطلاق میشود که به صورت مکرر و در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و به طور معمول به مسائل اخلاقی و اعتقادی اشاره دارند. همچنین، مثانی به مجموعه‌ای از کلمات و موضوعات قرآنی اطلاق میشود که یکدیگر را تکمیل کرده و به نوعی بازتابی از یکدیگر هستند. بنابراین، واژه مثانی در قرآن به دو معنا به کار رفته است، این سوره‌ها معمولاً پس از سوره‌های طولانی‌تر قرار می‌گیرند و محتوای آنها بیشتر به مسائل اخلاقی و اعتقادی می‌پردازد. به عنوان مجموعه‌ای از آیات و موضوعات قرآنی، در این معنا، مثانی به معنای تکرار، عطف و پیوستگی مفاهیم و مضامین قرآنی است که در سراسر قرآن پراکنده شده‌اند. به عبارت دیگر، مثانی در قرآن به تکرار و بازگشت به مطالب و موضوعات مختلف اشاره دارد، به گونه‌ای که هر یک از این تکرارها و بازگشت‌ها، معنای عمیق‌تری به موضوع می‌بخشد و به فهم بهتر آن کمک می‌کند.
مثانی
لغت نامه دهخدا
- سبع المثانی. رجوع به همین کلمه شود.
|| ( ع اِ ) تارهای دوم عود. ( از منتهی الارب ). آنچه بعد از تارهای اول عود است. ( از اقرب الموارد ). تارهای دوم عود که آلتی از آلات موسیقی است. ( یادداشت به خط مرحوم دهخدا ):
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
۲. قرآن.
۳. سوره هایی که در بخش دوم قرآن واقع شده اند و تعداد آیات آن ها از صد کمتر است.
۴. سورۀ فاتحه.
فرهنگ فارسی
دانشنامه اسلامی
ریشه کلمه:
ثنی (۲۹ بار)
«سَبْع» در لغت به معنای هفت و «مَثانِی» به معنای دوتاها است، و بیشتر مفسران و روایات، «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی» را کنایه از سوره «حمد» گرفته اند، زیرا سوره «حمد» بنا بر معروف، هفت آیه است و از این نظر که، به خاطر اهمیت این سوره و عظمت محتوایش، دو بار بر پیامبر(صلی الله علیه وآله) نازل گردیده است. و یا این که از دو بخش تشکیل شده (نیمی از آن، حمد و ثنای خداست و نیمی از آن، تقاضاهای بندگان است). و یا این که دوبار در هر نماز خوانده می شود، به این جهات، کلمه «مَثانِی» یعنی دوتاها بر آن اطلاق شده است.
بعضی از مفسران نیز این احتمال را داده اند که: «سبع اشاره به هفت سوره بزرگ آغاز قرآن است، و مَثانِی کنایه از خود قرآن،، چرا که قرآن دو بار بر پیامبر(صلی الله علیه وآله) نازل شد یک بار به طور جمعی، و یک بار تدریجی و به حسب نیازها و در زمان های مختلف. بنابراین، «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی» یعنی هفت سوره مهم، از مجموعه قرآن. «مَثانی» چنان که «زمخشری» در «کشّاف» آورده، ممکن است جمع «مُثَنّی» (بر وزن مصلّی) به معنای مکرّر بوده باشد، و یا جمع «مَثنی» (بر وزن مبنا) از تثنیه به معنای تکرار گرفته شده است.
[ویکی اهل البیت] مثانی (اسامی و اوصاف قرآن). «مثانی» در لغت به معانی مکرر، دوتادوتا، ثنا و ستایش و مایل شدن دو طرف یک چیز به یکدیگر است.
بنابر نظریه برخی از مفسران قرآن، کلمه «مثانی» در آیات ذیل از اسامی و صفات قرآن شمرده شده است:
آیت الله حسن زاده آملی در کتاب در آسمان معرفت می فرماید: امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: کتاب الله ینطق بعضه ببعض و یشهد بعضه علی بعض؛ زیرا چه مثانی جمع مثنیه، اسم مفعول از ثنی به معنای عطف و لِوی (پیچیدن و برگشتن) است؛ مثلاً رودخانه که در بعضی از جاهای مسیرش پیچ می خورد و دور می زند و برمی گردد، آنجاها مثانی اواست که به سبب این انعطاف، قسمت پیش از پیچ رودخانه و قسمت پس از پیچ آن ناظر یکدیگرند، آیات قرآنی هم با هم این چنینند که ناظر یکدیگرند.
درباره انتخاب این نام برای قرآن نظرهای گوناگونی هست که به برخی از آن ها اشاره می شود:
ویکی واژه
سورة فاتحه.
جمله سازی با مثانی
سبع المثانیش به لسان لیک عقد قلب ایاک نعبدش نه و ایاک نستعین
جبرئیل از عرش آورد این سخن یا که از سبع المثانی گفته شد
بود خوبتر وصف صوف مرقع به گوش خردشان ز سبع المثانی