دانشنامه اسلامی
این جانب اسناد و مکتوبات عتیق این آستان را دیده ام، این اوراق گرانبها نشانگر پیشینه تاریخ مزار و نیز عظمت و شکوه این مکان در نزد مرم متدین زمان های گذشته است.با مطالعه آن اسناد پی بردیم که فرمان تولیت این بقعه مبارکه از جانب سلاطین وقت صادر می شده و برخی از متولیان آن مانند شیخ فاضل، شیخ عبدالله و شیخ ابوالفیض سمت نقابت را در همدان داشته اند.در یکی از این اسناد که مربوط به پایان کاشی کاری حرم است نوشته بود: «بقعه حسین بن علی النقی (علیه السّلام) مرتسم به کاشی» و آن گاه با خط رقاع تاریخ ۷۳۸ هـ. ق. ثبت شده بود.با وجود بررسی های زیادی که در داخل سرداب انجام شد، آثاری که راهگشای تحقیق ما باشد یافت نگردید.تنها تاریخی که بر دیوارهای این بقعه موجود است مربوط به پایان تعمیراتی در تاریخ ۲۸ رمضان ۱۳۲۱ هـ. ق. می باشد. به گفته متولیان پیشین، اولین تاریخ بنای بقعه مربوط به سال ۴۲۳ هـ. ق. می باشد.بنا به اظهار همین متولیان به نقل از نسل های قبل از خود، این بنا تاکنون سه بار رو به ویرانی نهاده و مجدداً از جمله در زمان هلاکوخان مغول بنا شده است.به گفته متخصصان، بنای فعلی آستان ترکیبی از آثار عهد صفوی و قاجاری است.این بقعه موقوفه های بسیاری داشته و آن گونه که از اسناد اوقاف بر می آید مرحوم شیخ علی خان زنگنه وزیر با کفایت سلیمان صفوی بر این موقوفه ها افزوده است.بنا به نقل متولیان پیشین، «ابقاآن» یا «اباغا» فرزند هلاکو که در همدان مرده است (تاریخ مرگ وی آن گونه که در جامع التواریخ، آمده بیستم ذی الحجه۶۸۰ هـ. ق. است.) در حجره شرقی صحن دفن شده است.وجود یکی از قبرستان های معتبر شهر در کنار این مزار نشانگر تقدس والای این مکان در نزد نسل های پیشین است.در اسناد عتیق بقعه از این بزرگوار با عنوان «امام زاده لازم التعظیم و التکریم حسین بن علی النقی (علیه السّلام)» یاد شده است.
کلام زین العابدین شیروانی
مورخ متتبع حاج زین العابدین شیروانی در کتاب بستان السیاحه که در سال ۱۲۴۸ هـ. ق. نگاشته شده ضمن توصیف شهر همدان گوید: «و حسین بن علی النقی (علیه السّلام) در وسط شهر قرب مسجد جامع مدفون است»
کلام ملاهاشم خراسانی
حاج ملا هاشم خراسانی گوید: «مقبره ی منسوب به شاهزاده حسین میان شهر است و بسیار با شکوه و گنبد عالی دارد» ما در گذشته با توجه به نام و لقب سیادتی و نیز ریاست «ابوعبدالله الشریف النقی حسین بن علی بن حسین بن حسن بن قاسم بن محمد (البطحائی) بن قاسم بن حسن بن زید بن حسن المجتبی (علیه السّلام)» و نیز فرزندش «ابوالحسین علی بن حسین» مشهور به اطروش در همدان تطبیق این بقعه را بر این علویان حسنی بعید نمی دانستیم، اما با توجه قرائنی که به برخی از آن ها اشاره شد و در ادامه بحث هم خواهد آمد اکنون به این نظر رسیده ایم که مدفون در این بقعه جناب حسین بن علی النقی (علیه السّلام) فرزند بلاواسطه امام علی النقی (علیه السّلام) است.سالها پیش این جانب درباره این بقعه با علامه نسابه آیة الله العظمی مرعشی نجفی ـ قدس سره ـ صحبت کردم، فرمودند: «از مرحوم علم الهدی ملایری (عالم متتبع و جلیلی که خود از سادات نقوی بوده و کتاب خانه ای عظیم مشتمل بر نسخ های منحصر به فرد داشته است) شنیدم که ایشان با استناد به یکی از کتاب های قدیمی خطی در علم انساب مدفن جناب حسین بن علی النقی (علیه السّلام) را در همدان می دانست.» (در صحبتی که با آیه الله حاج سید عباس کاشانی (دام ظله) داشتم ایشان فرمودند در کتاب خطی بحراالانساب، ابوالحسن فتونی عاملی از علمای انساب چنین آمده است که امام هادی (علیه السّلام) دو فرزند به نام حسین داشت که یکی در سامراء دفن است و دیگری در همدان.) سخن فوق را با شیخنا الاستاد آیه الله العظمی مرحوم آخوند ـ قدس سره ـ در میان گذاشتم فرمودند: هیچ استبعادی ندارد. زیرا در آن زمان نمایندگان ائمه اطهار (علیهم السّلام) به همدان رفت و آمد داشته اند». سید جلیل القدر و دانشمند متقی مرحوم حاج سید عبدالحسین خسروی طبیب برای حقیر فرمود: در عالم رؤیا دیدم مردم با شتاب به سوی این مزار می روند و می گویند حضرت ولی عصر (علیه السّلام) برای زیارت عموی خود به این آستان رفته اند.
فرزندان حسین بن علی النقی
...
