دانشنامه اسلامی
طاهریان از آنجا که خود از ادیبان و اهل علم بودند، سعی خویش را بر این داشتند تا مراکز علمی اسلامی را از بغداد به ایران و خراسان منتقل نمایند. برای آشنایی و روشن شدن نوشته ای کوتاه از پرفسور ادوارد براون نقل می کنیم: «دوره تحولی که در فاصله بین فتح اسلام در قرن هفتم میلادی و تشکیل سلسله های طاهری و صفاری در قرن نهم میلادی (قرن اول و دوم هجری) در ایران پیش آمد، به طور سطحی و ناقص مورد بحث واقع شده است و حال آن که از بسیاری از جهات بیش از سایر ادوار جالب بوده است و از نظر علمی و معنوی بارورترین کلیه ازمنه تاریخ است.» عبدالله بن طاهر می گفت که علم و دانش مخصوص و منحصر به طبقه ای خاص نیست، بلکه باید آن را به همگان آموخت و در دسترس همه کس قرار داد و در اشاعه آن کوشید و اهمال نورزید، و برای پیشبرد این منظور و هدف از هر اقدامی فروگذاری ننمود. در خراسان عصر طاهری با تمهیداتی که به وسیله طاهریان اندیشیده شد، موجب گردید تا سواد عمومی و فراگیری سواد در سطح مقدماتی و هم چنین پرورش افراد متخصص رونق چشم گیری یابد، به گونه ای که حتی برای تغذیه علمی ولایات دیگر خلافت عباسی از اساتید خراسانی استفاده می شد. این پیشرفت را می توان در کلمات و جملاتی که از ابن فندق نیز نقل شده است، ملاحظه نمود، وی چنین می گوید: «به اندازه ای که در این ناحیه (خراسان) عالم و فاضل برخاسته اند در اقلیم دیگری نبوده است». این تربیت استاد و فرزانگان به حدی در خراسان شدت یافت که بسیاری از اندیشمندان تا هنگام حضور در خراسان نام و نشانی نداشته اند، اما به محض مهاجرت از خراسان و حضور در دیگر سرزمین ها شهرت آنها و معروفیت شان بسیار می گردید. این امر در چنان سطحی بوده است که به همین علت خراسان و نیشابور را دارالعلم و بیهق را تهامه صغری می نامیدند. هر چند کتاب و نقل ابن فندق متعلق به دوران پس از طاهریان است، ولی بدون هموار نمودن زمینه مناسب از سوی طاهریان به هیچ وجه قدرت علمی خراسان به این سرعت رشد نمی توانست، پیدا نماید. از این روی می تواند ناظر به عهد طاهریان باشد.
تاسیس مراکز علمی و آثار فرهنگی
طاهریان در نیشابور و خراسان تاسیسات مهمی داشتند. از این تاسیسات کتابخانه بزرگ و معتبری بود که از زمان عبدالله بن طاهر در نیشابور تاسیس شد. این کتابخانه بسیار وسیع بوده است و حاوی کتاب های موجود و متداول و همچنین کتب نادر و نفیس بوده است. از این کتاب های نفیس که در آن روزگار بسیار نادر بوده است، کتاب العین خلیل بن احمد فراهیدی است که تنها یک نسخه از آن وجود داشت آن هم در کتابخانه طاهریان و در خراسان بوده است. سکه هایی که طاهریان در نیشابور و خراسان به نام خود و در کنار نام خلیفه عباسی زدند گویای قدرت ایشان و اثری از آثار آنان است. این سکه ها از سال ۲۰۵(ه.ق) و به نام طاهر، طلحه، عبدالله، محمد و افراد دیگری از طاهریان است.
تدریس در مکتب خانه ها
مراکز تربیت و تعلیم کودکان که تا اواخر به اسم مکتب خانه معروف بود. در زمان طاهریان نیز رواج بسیاری یافت. محمد بن عبدالله بن طاهر که از امرای سخاوتمند بود، احمد بن یحیی ثعلب دانشمند کوفی الاصل نحو و لغت را برای تعلیم فرزندش برگزید. تعیین معلمین برای تعلیم فرزندان فرماندهان لشکر با نظر و تائید ابوسعید ضریر صورت می گرفت. برخی از استادان و معلمین بدون دریافت اجرت و مزد تدریس می کردند. ابوبکر جوزقی محدث نیشابوری گفته است که برای تحصیل حدیث صد هزار درهم خرج کردم و درهمی از آنها به دست نیاوردم.
هنرهای زیبا
...
