دانشنامه اسلامی
برخی اوقات قضیه به صورت ساده است که در آن محمول برای موضوع اثبات می شود یا از آن نفی می شود. از باب نمونه وقتی گفته می شود "رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی ضامن سلامتی است"، ضمانت سلامت به مراعات قوانین راهنمایی و رانندگی نسبت داده شده است. از آن طرف وقتی گفته می شود "آدم دروغ گو مورد اطمینان نیست"، مورد اطمینان بودن از آدم دروغ گو نفی شده است. هر دو نوع قضیه پیش گفته ذیل عنوان عام "قضیه حملیه" می گنجند، که در آن چیزی بر موضوع، حمل یا از آن سلب می شود.
قضیه شرطیه
در قضیه شرطیه بیان مطلب اندکی پیچیده تر می شود. اثبات یا نفی یک چیز به تحقق یا عدم تحقق موضوعی، وابسته می شود. از باب نمونه وقتی گفته می شود: الف) اگر آدمیان پارسایی پیشه کنند آنگاه خداوند برکاتش را بر ایشان ارزانی می دارد، ارزانی داشتن برکات الاهی به پارسا پیشگی آدمیان وابسته شده است. ب) همین طور وقتی گفته می شود: چنین نیست که اگر کسی خیانت کند او را بر صدر بنشانند، این گفته بدین معناست که کسی بر صدر می نشیند که برای مردم امین باشد. نفی بر صدر نشستن را بر خیانت مشروط کرده اند. در حقیقت هریک از قضایای شرطیه اگر تحلیل شوند خود مرکب از دو یا چند قضیه اند و با ادات شرط و جزا به یکدیگر ربط و نسبت یافته اند. قضیه "اگر آدمیان پارسایی پیشه کنند آنگاه خداوند برکاتش را بر ایشان ارزانی می دار"، وقتی تحلیل شود از دل آن دو قضیه بیرون می آید: ۱. آدمیان پروا پیشه می کنند. ۲. خداوند برکاتش را ارزانی می دارد.
← شرطیه متصله و منفصله
تمام اقسام قضایای حملی و شرطی در تقسیم دیگر به دو قسم موجبه و سالبه تقسیم می شوند. قضیه موجبه قضیه ای است که در آن در قضایای حملیه به نسبت حمل میان موضوع و محمول و در قضایای شرطیه به اتصال قضیه دوم به قضیه اول یا انفصال آن حکم شده است. ولی اگر به سلب حمل در قضایای حملیه یا سلب اتصال قضیه دوم به قضیه اول یا انفصال آن در قضایای شرطیه حکم شده باشد آن را سالبه می نامند. سلب و ایجاب در اصطلاح منطق دانان "کیف قضیه" نامیده می شود.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، مع الشرح للمحقق الطوسی، ج۱، ص۱۱۵-۱۱۶، قم، نشر البلاغة، ۱۳۷۵.
...
