دانشنامه اسلامی
اصل در کاربرد تمییز این است که در کلام ذکر شود؛ اما گاهی با این اصل مخالفت شده و تمییز از کلام حذف می شود و آن در صورتی است که نسبت به آن، علم وجود داشته باشد؛ مانند: «عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ»؛ «نوزده نفر (از فرشتگان عذاب) بر آن گمارده شده اند!». در این آیه شریفه لفظ تِسعَةَ عَشَرَ، ممیَّز می باشد که تمییز آن (ملکاً)، با وجود این قرینه که آیه مذکور و آیات قبل به بیان حالات قیامت پرداخته و مامورین عذاب، فرشتگان هستند، معلوم بوده و از کلام حذف شده است؛ تقدیر عبارت تِسْعَةَ عَشَرَ مَلَکاً بوده است.
تاخّر تمییز از عامل
در تمییز اصل بر این است که بعد از عامل خود ذکر شود ولی گاهی در تمییز نسبت با این اصل مخالفت شده و تمییز بر عامل خود مقدّم می شود. تقدّم تمییز نسبت بر عامل خود در صورتی است که عامل آن متصرّف (فعل متصرف، فعلی است که همیشه به صورت یک صیغه واحد نیست بلکه به صیغه های دیگری می آید همچون عَلِمَ که به صورت یَعلَمُ و اعْلم نیز می آید. در مقابل، فعل غیر متصرف است که فقط به یک صیغه می آید. مانند: عسی و تعال.) (غیر جامد) باشد؛ مانند: «اَنَفساً تَطیبُ بِنَیلِ المُنی؟»؛ در این مثال نَفساً تمییز نسبت بوده که بر عامل خود (تَطیبُ) مقدّم شده است.نکته: در صورتی که عامل، فعل یا شبه فعل باشد قرار گرفتن تمییز بین عامل و معمول جایز است؛ مانند: «طابَ نفساً علیٌّ»؛ در این مثال عامل تمییز، فعل (طابَ) بوده و تمییز (نفساً) بین عامل (طابَ) و معمول (علیٌّ) قرار گرفته است.
جامد بودن تمییز
اصل در کاربرد تمییز این است که جامد باشد اما گاهی با این اصل مخالفت شده و تمییز در کلام به صورت اسم مشتق ذکر می شود؛ مانند: «فَاللَّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ اَرْحَمُ الرَّاحِمینَ»؛ «خداوند بهترین حافظ و مهربان ترین مهربانان است». در این آیه شریفه حافِظاً اسم مشتقی است که تمییز واقع شده است.
مفرد بودن تمییز
...
